Muzeum Archeologiczne w Krakowie – na progu wielkich zmian

W wyniku inwestycji powierzchnia użytkowa Muzeum zwiększyła się o 700 m2, w samym sercu Krakowa. W zaadaptowanej części znalazła miejsce nowa wystawa stała, nowoczesna sala konferencyjna, w której możliwe jest również prowadzenie zajęć edukacyjnych. Komunikację zapewnia nowa klatka schodowa i winda. Oprócz tego odnowiono magazyn naczyń i wyposażono go w regały jezdne. Cały budynek został zabezpieczony pod względem przeciwpożarowym.

Najważniejsze jest otwarcie nowej wystawy stałej – to zawsze duże wydarzenie w życiu każdego muzeum. Jest ono poprzedzone, często wieloletnim, dużym wysiłkiem intelektualnym i organizacyjnym pracowników merytorycznych oraz osób tę działalność wspierających. Warto wspomnieć, że po raz pierwszy zabytki archeologiczne z Małopolski były eksponowane na „Wystawie starożytności i zabytków sztuki”. Była ona otwarta od 11 września 1858 do 9 stycznia 1859 r. w pałacu Lubomirskich przy ul. Św. Jana 15 w Krakowie.

Otwierana ekspozycja „Pradzieje i średniowiecze Małopolski” jest unowocześnioną wersją („5.1”) swojej poprzedniczki, która w 2005 r. uzyskała nagrodę Sybilli, a w ciągu 20 lat odwiedziło ją około 800.000 ludzi z całego świata oraz przeprowadzono na niej 4.000-5.000 lekcji, warsztatów i wykładów. W nowej ekspozycji wykorzystano elementy ekspozycyjne (figury, makiety, rekonstrukcje itp.). Odmienna, również jakościowo, jest aranżacja wzbogacona o nowoczesne wizualizacje. Przyjęto zasadę, że mają one wspomagać zwiedzającego a nie zastępować eksponaty i rekonstrukcje. Nowością będą powszechnie dostępne audioprzewodniki z oprowadzaniem po wystawie dla zwiedzających indywidualnie lub rodzinnie w języku polskim oraz dla obcokrajowców (angielska i niemiecka wersja językowa). Wystawa uwzględnia potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Najważniejsza jest jednak kontynuacja myśli merytorycznej z poprzedniej wystawy – przedstawienie najbardziej istotnych momentów w rozwoju regionu. Wybrano następujące daty i ogólnie związane z nimi „hasła”: 70.000 p.n.e. (człowiek neandertalski), 26.000 p.n.e. (Homo sapiens jako łowca mamutów), 5300 p.n.e. (ostatni myśliwi i pierwsi rolnicy), 700 p.n.e. (kultura epoki brązu), 250 p.n.e. (Celtowie w regionie), 160 n.e. (barbarzyńcy okresu wpływów rzymskich), 1000 n.e. (na progu chrześcijaństwa), 1300 n.e. (w Krakowie).

Uwagę zwraca nowa aranżacja i znakomicie podświetlone zabytki odzwierciedlające rozwój kultury ludzkiej w ciągu ostatnich 70 tysięcy lat. Na monitorach pokazano, w jaki sposób były wykonywane niektóre z nich. Mrok jaskini będącej schronieniem ludzi neandertalskich ogrzewa realistyczne ognisko, a przez uchylone poły namiotu łowców mamutów, widoczne są w oddali wędrujące największe ssaki lądowe epoki lodowcowej. W zaciszu domu pierwszych rolników na ręcznych żarnach kobieta przygotowuje mąkę. Gdy podnosi oczy na widza i ociera pot z czoła, możemy nieć uczucie, że należy jej pomóc. Ale to tylko hologram... Epoka brązu to dominacja ognia. Na wielkim stosie pogrzebowym płonie ciało zmarłego, w ogniu wytapia się też nowy metal – brąz – połączenie miedzi i cyny. To pierwszy stop wytworzony przez człowieka. Powstawały z niego piękne przedmioty, również codziennego użytku. Stukot młota o kowadło wita nas w epoce żelaza – to kolejny hologram. Kowal był ważnym rzemieślnikiem w pierwszych wiekach naszej ery. Przez uchylone drzwi domostwa z tych czasów widzimy krajobraz, falujące zboże, człowieka pracującego w obejściu, a w oddali dymiące dymarki, w których wytapiano żelazo. W roku tysięcznym oglądamy zabytki Słowian, którzy z wolna przyjmują i akceptują chrześcijaństwo. Przez okno mieszkańca nieistniejącego jeszcze rynku możemy „rzucić okiem” w kierunku wawelskiego wzgórza. Na pierwszym planie zobaczymy romańską ścianę kościoła św. Wojciecha a na horyzoncie wały Okołu – podgrodzia wawelskiego – usytuowane na dzisiejszym placu Wszystkich Świętych. Opowieść o pradziejach i średniowieczu Małopolski kończymy około roku 1300 gwarem krakowskiego rynku po lokacji miasta.

Liczymy, że nasza publiczność zaakceptuje nową prezentację pradziejów i średniowiecza regionu i nadal tłumnie będzie odwiedzać ekspozycję. To z myślą o niej dokonywaliśmy zmian. Misja Muzeum brzmi: jesteśmy depozytariuszem działalności społeczeństw pra- i protohistorycznych na obszarze Małopolski i pośredniczymy między dawnymi społecznościami a współczesnym człowiekiem. Mamy nadzieję, że dzięki nowoczesnej narracji owo pośrednictwo będzie korzystniejsze i dla widza, i dla samego dziedzictwa archeologicznego. Wystawie towarzyszy nowy program edukacyjny. Interaktywne zajęcia warsztatowe zawsze cieszyły się dużą popularnością przyciągając 900-1000 grup rocznie. Mamy nadzieję, że tak będzie nadal. Liczymy również na grupy osób z niepełnosprawnościami – wystawa i pracownicy Muzeum są przygotowani na Wasze przyjście.

Nowym i bardzo ważnym elementem powstałej infrastruktury jest dobrze wyposażona sala konferencyjna z zapleczem. W sposób komfortowy może przyjąć co najmniej 120 osób. Liczymy, że atrakcyjna lokalizacja i nowoczesna przestrzeń spotka się z zainteresowaniem organizatorów spotkań, którym zależy na oryginalnym miejscu w niezwykłym otoczeniu.

Nowa odsłona wystawy „Pradzieje i średniowiecze Małopolski” będzie dostępna już od 2 kwietnia 2024r. Przed dwa najbliższe lata wejście na cześć wystawową oraz na salę konferencyjną będzie tylko od ulicy Senackiej. Szczegóły na www.ma.krakow.pl

Przed największym i najstarszym muzeum archeologicznym w Polsce stają nowe wyzwania. Przed nami kolejny, duży remont. Od kwietnia zamykamy dotychczasową część wystawową. Wejście będzie tylko od ulicy Senackiej. Remont planujemy na dwa lata. Jest on finansowany ze środków Województwa Małopolskiego i Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. W odremontowanej części w nowej odsłonie zaprezentujemy największe zbiory starożytnego Egiptu w Polsce. Oprócz tego wyeksponujemy najcenniejsze zabytki archeologiczne w Polsce, przechowywane dotąd w magazynach. Wystawiona zostanie unikatowa kolekcja zabytków sprzed 5-6 tys. lat z Bilcza Złotego (Ukraina), w tym najpiękniejsze malowane naczynia Europy. W specjalnie zaaranżowanej jaskini zaprezentowane zostaną cenne zabytki z okresu paleolitu, pochodzące głównie z wykopalisk w jaskiniach Jury Ojcowskiej – najstarsze tego typu na ziemiach polskich, ale też liczące około 1 mln lat pięściaki z RPA. W kolejnej części ekspozycji w postaci skarbca wystawione zostaną liczne skarby przedmiotów z brązu, skarby srebrnych monet i ozdób, a także złotych numizmatów, będących w naszym posiadaniu. Będzie również miejsce na pokazanie legendarnego wyposażenia „księżniczki z Ryżanówki” – grobu scytyjskiego z licznymi ozdobami ze złota i srebra oraz grobu książęcego z Jakuszowic, również wyposażonego m.in. w złote i złocone ozdoby. Osobne miejsce uzyska imponujących rozmiarów skarb grzywien siekieropodobnych z ulicy Kanoniczej liczący ponad 4200 przedmiotów o łącznej wadze ponad 3600 kg. Wystawy uzupełni unikatowa kolekcja naczyń peruwiańskich sprzed odkrycia Ameryki przez Kolumba wzbogacona o eksponaty z Meksyku i USA.

Planujemy, że nowe wystawy będą udostępniane od początku 2026 r. Na razie cieszymy się z tego, co udało się nam dokonać.

Zadanie zrealizowano z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego za lata 2014-2020, Oś priorytetowa 6 Dziedzictwo regionalne, Działanie 6.1 Rozwój dziedzictwa kulturowego i naturalnego, Poddziałanie 6.1.3 Rozwój instytucji kultury oraz udostępnienie dziedzictwa kulturowego, z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Wartość dofinansowania Unii Europejskiej – ponad 13.600.000 zł
Dofinansowanie z budżetu Województwa Małopolskiego – ponad 4.600.000 zł.

autor tekstu: dr hab. Jacek Górski Dyrektor Muzeum Archeologicznego w Krakowie