Nietypowe szlaki turystyczne w Małopolsce. Śladem zapachu ziół, bożogrobców, ginących zawodów

Szlak Kultury Wołoskiej

Wołosi to pasterski lud, który na ziemie polskie dotarł około XV wieku, przynosząc ze sobą nie tylko gospodarską sztukę wypasania owiec w trudnym terenie górskim, ale także bogatą kulturę, żywą do dzisiaj.

Do wyboru turystów jest 15 szlaków tematycznych, głównie pieszych, ale też dwa rowerowe i jeden samochodowy, prowadzących przez miejsca związane z działalnością pasterską. Trasy są zróżnicowane pod względem długości oraz charakteryzują się różnym stopniem trudności.

• Ścieżka historyczna: przez Gorce i wieś Ochotnica
Trasa piesza wynosząca 7,7 km, o średnim stopniu trudności prowadzi przez okolice wsi Ochotnica, która uważana jest za główną wieś wołoską na Podhalu. Trasa o tematyce historycznej prowadzi przez najważniejsze miejsca związane z pierwszym osadnictwem na prawie wołoskim. Jej atutem są punkty widokowe na Tatry i Beskidy (np. z Jaworzyki Gorcowskiej lub z wieży widokowej na Gorcu). Ścieżka prowadzi przez urokliwe Hale Gorcowskie, na których dawniej intensywnie wypasane były owce.

• Ścieżka przyrodnicza: dwa żywioły gorczańskie
Trasa piesza o długości 18,2 km i o średnim stopniu trudności prowadzi wzdłuż brzegu Ochotnicy. Ścieżka o tematyce przyrodniczej wiedzie na styku dwóch żywiołów: przez polany wypalane metodą żarową i przez dolinę Kamienickiego Potoku. Punkt startowy znajduje się na przełęczy Przysłop, dalej prowadzi przez widokową Polanę Podskały, Gorc Troszacki i Polanę Pustak. Trasa zachwycająca krajobrazem prezentuje także walory przyrodnicze Gorców, a leżąca na szlaku wieś Ochotnica słynie z jesiennego redyku.

• Ścieżka etnograficzna: ciekawostki językowe
Dość długa trasa piesza wynosząca prawie 30 kilometrów prowadzi najstarszym szlakiem w Beskidzie Sądeckim: od doliny Popradu, z Piwnicznej-Zdroju aż do Krościenka nad Dunajcem. Wiedzę o kulturze wołoskiej zgłębić można już na początku trasy oglądając wystawę instrumentów ludowych Karpat na ekspozycji w Piwnicznej. Po drodze zapoznać można się z tradycyjnymi nazwami wołoskimi, które noszą wsie, osady, polany i szczyty. Przepiękne widoki z Przełęczy Obidza, Wielkiego Rogacza i Przełęczy Przysłop dostarczają estetycznych przeżyć i rekompensują trudy wędrówki.

• Ścieżka etnograficzna: Pieniny, Spisz, Podhale
Kolejna długodystansowa trasa piesza o tematyce etnograficznej przecina aż trzy regiony: Pieniny, Spisz i Podhale, a prowadzi ze Sromowców Niżnych do Zakopanego, jej długość to aż 67 km. Oprócz zachwycających widoków na najwyższe pasma górskie w Polsce, po drodze odwiedzić można szałasy pasterskie pod Trzema Koronami czy Polanę Podkólne w Jurgowie, na której znajduje się kompleks ponad pięćdziesięciu szałasów.

• Ścieżka etnograficzna: redyk w Beskidzie Żywieckim
Trasa piesza o średnim stopniu trudności na dystansie 15 km prowadzi z Zubrzycy Górnej do Zawoi. Wędrówka o tematyce etnograficznej rozpoczyna się w regionalnym skansenie w Orawskim Parku Etnograficznym. Ścieżka poprowadzona jest przez malowniczą Polanę Śmietanową, będą niegdyś bardzo atrakcyjnym terenem wypasowym do schroniska na Markowych Szczawinach u podnóża Babiej Góry. Trasa kończy się w skansenie prezentującym dawne budownictwo drewniane w Zawoi Markowej.

• Ścieżka etnograficzna: pod Turbaczem
Przeszło 22-kilometrowa trasa piesza prowadząca z Ochotnicy Górnej do Nowego Targu przywołuje pamięć o legendarnym bacy i znachorze Tomaszu Chlipale, zwanym Bulandą. Ścieżka przebiega przez widokowe polany i hale pod Turbaczem. Na jednej z nich, na Polanie Jaworzyna Kamienicka, znajduje się zabytkowa Bulandowa Kapliczka, natomiast na Hali Wzorowej odpocząć można przy bacówce, gdzie do dziś prowadzi się kulturowy wypas owiec. Stopień trudności trasy oznaczony jest jako średni.

• Ścieżka etnograficzna: przez Beskid Mały
Dość długa, ponad 24-kilometrowa trasa piesza prowadzi z Czartaka pod Wadowicami do Suchej Beskidzkiej. Także polany i łąki Beskidu Małego słynęły z intensywnego pasterstwa, a jedną z atrakcji nieopodal trasy jest Jaśkowa Arka – blaszana szopa w kształcie łodzi oraz skansen regionalny Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej. Z Polany na szczycie Leskowca rozpościera się jedna z najpiękniejszych panoram z Beskidu Małego.

• Ścieżka historyczna: przez Małe Pieniny
Piesza trasa o długości niespełna 13 kilometrów wiedzie prawie przez całe pasmo Małych Pienin. Rozpoczyna się w Jaworkach, prowadzi przez urokliwy rezerwat Wąwóz Homole oraz nieopodal widokowego Wysokiego Wierchu. Na szlaku odwiedzić można przykład wzorcowej niegdyś bacówki, Schronisko pod Dubraszką, czy tradycyjny szałas pasterski – bacówkę pod Wysokim Wierchem.

• Ścieżka przyrodnicza: przez lasy w Gorcach
Piesza trasa o długości 23 kilometrów prowadzi Gorcami, przez pasmo Lubania, od Przełęczy Knurowskiej do Krościenka. Ścieżka bogata w walory krajobrazowe i przyrodnicze odradzających się polan reglowych i młodników świerkowych przebiega przez łąki będące siedliskiem storczyka. Atrakcją trasy są pozostałości kamiennych szałasów w masywie Lubania oraz wieża widokowa. Poziom trudności ścieżki oceniany jest jako średni.

• Ścieżka etnograficzna: czarna owca w Beskidzie Sądeckim
30-kilometrowa trasa piesza przebiega przez miejsca związane z dawną hodowlą czarnej owcy, od Piwnicznej-Zdroju do Muszyny. Polany w pasmie Jaworzyny Krynickiej i słynna Hala Łabowa to miejsca dawnego wypasu owiec, z kolei z Bacówki PTTK nad Wierchomlą roztacza się panorama na Tatry. Wędrówkę warto zacząć od wizyty w Muzeum Regionalnym Towarzystwa Miłośników Piwnicznej, a po drodze warto zatrzymać się przy Wodospadzie na potoku Łomniczanka w Łomnicy-Zdroju.Poziom trudności ścieżki oceniany jest jako średni.

• Ścieżka etnograficzna: kulturowy wypas owiec w Tatrach
Niespełna 10-kilometrowa trasa piesza poprowadzona jest przez dwie najbardziej popularne i urzekające doliny tatrzańskie: przez Dolinę Kościeliską i Chochołowską, gdzie na okolicznych polanach prowadzony jest do dziś kulturowy wypas owiec. Wędrując częściowo doliną, częściowo Ścieżką nad reglami dotrzeć można do Polany Chochołowskiej zachwycającej na wiosnę kwitnącymi krokusami. Szlak prowadzi przez Wyżnią Kirę Miętusią i Niżnią Kominiarską Polanę, gdzie przy odrobinie szczęścia spotkać można pasące się owce. Trasa jest oceniana jako łatwa.

• Ścieżka przyrodnicza: przez widokowe polany Beskidu Sądeckiego
Prawie 13-kilometrowa trasa o średnim stopniu trudności prowadzi z Rytra do Piwnicznej- Zdroju. Tematem przewodnim jest krajobraz przyrodniczy Beskidu Sądeckiego, zwłaszcza polany widokowe. Malownicze widoki roztaczają się przed wędrującymi z Polany na Kordowcu, Polany Poczekaj i Polany Niemcowej. W Piwnicznej-Zdroju warto zwiedzić ekspozycję pasterską „Instrumenty ludowe w Karpatach”.

• Ścieżka etnograficzna rowerowa: przez Gorce
Ponad 30-kilometrowa pętla rowerowa o tematyce etnograficznej poprowadzona jest w okolicy Rabki-Zdroju. Trasa przebiega przez Gorce, jeden z główniejszych ośrodków pasterskich. Po drodze zwiedzić można ciekawe miejscowości północnej strony Gorców zamieszkiwane przez górali. Wśród atrakcji turystycznych warto wymienić Muzeum im. Władysława Orkana, drewniany dom „Pod Trzema Madonnami” w Rabce Zdroju czy widokową Polanę Śmierdzącą w Olszówce-Jasionowie.

• Ścieżka architektoniczna rowerowa: przez Beskid Niski
Trudna i wymagająca pętla rowerowa o długości ponad 50 kilometrów prowadzi przez zachodnią część Beskidu Niskiego w okolicy Gorlic. Na trasie znajdują się zabytki architektury drewnianej, cenny zespół architektoniczny wsi Bodaki, Łemkowska Zagroda Edukacyjna oraz słynny Skansen Wsi Podgórzańskiej w Szymbarku.

• Ścieżka etnograficzna samochodowa: od Ludźmierza do Chochołowa
Jedyna trasa samochodowa na Szlaku Kultury Wołoskiej prowadzi przez najważniejsze miejsca, w których kształtowało się dziedzictwo kulturowe na Podhalu, od Ludźmierza, najstarszej wsi w regionie, po Czarny Dunajec. Trasa wiedzie przez Szaflary, ognisko życia artystycznego – Zakopane, czy Chochołów, wieś z charakterystyczną zabudową chałup góralskich.