Fabryka Schindlera już otwarta [zdjęcia]

W uroczystym otwarciu wzięli także udział byli pracownicy fabryki: polscy i żydowscy, potomkowie i przyjaciele Oskara Schindlera oraz dyrektor Instytutu Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie Awner Szalew. Na telebimie wyświetlono film Łukasza Czaja, będący podróżą po przedwojennym i okupowanym Krakowie, a muzykę na żywo do przewijających się obrazów wykonywał zespół Kroke.

Po powitaniu i podziękowaniach, pierwsi przez bramę fabryki przeszli pracownicy Oskara Schindlera. Wielu z nich nie widziało tego miejsca od czasów II wojny światowej. Na tren zakładu weszli ze łzami w oczach i przy brawach publiczności.

Kraków - czas okupacji 1939-1945

Wystawa jest opowieścią o Krakowie i losach jego polskich i żydowskich mieszkańców w czasie II wojny światowej, ale też o Niemcach - okupantach, którzy pojawili się tutaj 6 września 1939 roku i przerwali wielowiekową historię polsko-żydowskiego Krakowa.

Wojenną historię Deutsche Emailwarenfabrik (DEF) i postać jej właściciela Oskara Schindlera przypomniał w 1993 roku film Stevena Spielberga "Lista Schindlera". Do dziś jest to miejsce odwiedzane przez turystów z całego świata, którzy chcą znaleźć się tam, gdzie Schindler uratował ponad tysiąc osób.

Jego postać oraz historie ocalonych przez niego, krakowskich Żydów są przedstawione na wystawie jako część wojennej historii miasta. O bohaterskim czynie Schindlera przypomina jego gabinet, szczęśliwie zachowany w budynku administracyjnym fabryki, w którym znajduje się symboliczna "arka ocalonych", stworzona z tysięcy garnków, przypominających te produkowane przez jego pracowników w czasie wojny.

Wystawa ukazuje tragedię wojny w wymiarze indywidualnym i zbiorowym, ale też codzienność okupowanego Krakowa, utrwaloną w zwykłych przedmiotach, fotografiach, gazetach, dokumentach osobistych i urzędowych. Autorzy aranżacji plastycznej: scenograf Michał Urban i reżyser Łukasz Czuj nadali ekspozycji charakter opowieści teatralno-filmowej. Scenograficzne rekonstrukcje autentycznych przestrzeni miejskich są zderzone z instalacjami rzeźbiarskimi, metaforycznie ujmującymi historię wojennego Krakowa.

Widz wędruje przez miasto: idąc wybrukowanymi ulicami wchodzi do fotografa, autentycznego fotoplastykonu, działającego niegdyś przy ulicy Szczepańskiej; wsiada do tramwaju, przez okna którego ogląda film z życia miasta; przechodzi przez ciasny labirynt getta ze znajdującym się w nim mieszkaniem żydowskim, by potem wraz z jego mieszkańcami znaleźć się w obozie w Płaszowie. U fryzjera podgląda zamach na Koppego, a za chwilę, przez okno mrocznej piwnicy, obserwuje uliczną łapankę. W końcu, w ufortyfikowanym mieście oczekuje na wkroczenie Armii Czerwonej.

Pięć kluczowych momentów dla historii miasta zostało oznaczonych przez "maszyny pamięci" - stemplownice, w których każdy zwiedzający może odbić pieczęć związaną z danym wydarzeniem, zabierając ze sobą "dokument czasu". Puentą wystawy jest instalacja rzeźbiarska "Sala wyborów", symbol etycznych dylematów i postaw w czasie wojny.

W 45 przestrzeniach wystawienniczych przeszłość Krakowa została wykreowana w taki sposób, by każdy ze zwiedzających mógł bezpośrednio dotknąć historii i poczuć emocje mieszkańców miasta z czasów wojny. Rozbudowane multimedia (30 interaktywnych stanowisk z monitorami dotykowymi, 70 ścieżek dźwiękowych, 15 wideoprojektorów), tworzą nowoczesną i atrakcyjną dla widza formę przekazu muzealnego.

Historia Fabryki Schindlera:

Przed DEF funkcjonowała tutaj Pierwsza Małopolska Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych "Rekord", powstała w marcu 1937 roku. Na dokumentach notarialnych widnieje adres budynku administracyjnego fabryki przy ul. Romanowicza 9. Została założona przez trzech żydowskich przedsiębiorców: Michała Gutmana z Będzina, Izraela Kohna z krakowskiego Kazimierza i Wolfa Luzera Glajtmana z Olkusza. Ten ostatni wcześniej pracował w młodszej o trzydzieści lat, olkuskiej fabryce naczyń emaliowanych. Wspólnicy wydzierżawili hale produkcyjne z charakterystycznymi, dwuspadowymi dachami oraz zakupili działkę przy ul. Lipowej 4 od Fabryki Drutu i Siatek i Wyrobów Żelaznych SA, by tam ulokować swój zakład.

W czerwcu 1939 roku firma zgłosiła wniosek o upadłość, co zostało oficjalnie ogłoszone przez Sąd Okręgowy w Krakowie. Syndykiem masy upadłościowej w październiku 1939 roku został ustanowiony adwokat dr Roland Goryczko.

Wybuch II wojny światowej i wkroczenie oddziałów niemieckich do Krakowa
(6 września 1939) diametralnie zmieniły sytuację miasta i jego mieszkańców. Prawdopodobnie w tych dniach przybył tutaj także Oskar Schindler, członek NSDAP i agent niemieckiego wywiadu wojskowego - Abwehry. Początkowo został powiernikiem żydowskiego sklepu z naczyniami kuchennymi przy ul. Krakowskiej, a już w listopadzie 1939 roku przejął zarząd powierniczy nad znajdującą się w stanie upadłości spółką "Rekord" na Zabłociu.

Schindler wydzierżawił budynki fabryczne przy ul. Lipowej 4 oraz Romanowicza 9 i zakupił gotowe wyroby i półfabrykaty 15 stycznia 1940 roku, na podstawie umowy z syndykiem. Zmienił wówczas nazwę fabryki, która odtąd brzmiała Deutsche Emailwarenfabrik - DEF. Prawnym właścicielem firmy Schindler stał się dopiero w 1942 roku.

Wśród zatrudnionych robotników początkowo przeważali Polacy, z czasem wzrastała jednak liczba pracowników żydowskich, rekrutowanych za pośrednictwem urzędu pracy w getcie (marzec 1941 - marzec 1943). Polacy pozostali w zakładzie głównie na stanowiskach administracyjnych. Liczba pracowników żydowskich wzrosła z ponad 100 w 1940 r do około 1100 w 1944 r. W czasie istnienia getta w Podgórzu, pracowników żydowskich doprowadzano do fabryki pod eskortą straży przemysłowej (Werkschutzów) lub Ukraińców.

Kiedy w 1943 roku zlikwidowano getto, Żydów krakowskich, którzy uniknęli wówczas śmierci, przeniesiono do obozu pracy Płaszów. Schindler postarał się wtedy o pozwolenie na utworzenie podobozu obozu Płaszów na zakupionej przez siebie parceli, przylegającej do DEF. W barakach na Zabłociu skoszarowano pracowników Emalii oraz trzech sąsiednich firm, produkujących na potrzeby armii niemieckiej.

Produkcję w fabryce oraz obóz poddawano kontrolom, często bywał tu komendant obozu Płaszów, Amon Goeth. Dzięki staraniom Schindlera, inspekcje te nie były jednak zbyt uciążliwe dla pracowników zakładu.

W miarę jak front wschodni zbliżał się do Krakowa, Niemcy przystępowali do likwidacji obozów i więzień na wschodzie Generalnego Gubernatorstwa. W związku z tym Oskar Schindler postanowił ewakuować fabrykę zbrojeniową wraz z jej pracownikami do Brünnlitz w Czechach.

Po przeniesieniu produkcji do Brünnlitz, produkcja w zakładzie przy ul. Lipowej 4 stanęła. Dwa lata po zakończeniu II wojny światowej zabudowania fabryczne znacjonalizowano. W latach 1948-2002 funkcjonowały tu Zakłady Wytwórczych Podzespołów Telekomunikacyjnych "Telpod", później Telpod SA. W tym czasie budynki fabryczne uległy przebudowie na potrzeby produkcji, którą w nich prowadzono. Niezmienione zostały: charakterystyczna brama wjazdowa, fasada budynku przy ul. Lipowej 4 oraz dwuspadowe dachy w halach fabrycznych.

W 2005 roku tereny dawnego zakładu przeszły na własność miasta Krakowa. Po licznych dyskusjach i debatach, z udziałem przedstawicieli wielu środowisk, dotyczących przeznaczenia terenu dawnej fabryki Oskara Schindlera, w 2007 roku przyjęto koncepcję jej podziału między dwie instytucje kultury. Hale pofabryczne przeznaczono na Muzeum Sztuki Współczesnej, które powstanie po ich przebudowie według wyłonionego w konkursie projektu włoskich architektów z pracowni Claudio Nardi Architetto.

Dziś, 11 czerwca, w godzinach 10.00-22.00 mieszkańcy miasta i turyści mogą bezpłatnie zwiedzić ekspozycję "Kraków - czas okupacji 1939-1945".

W kolejnych dniach, Fabryka Emalia Oskara Schindlera będzie otwarta w poniedziałki w godz. 10.00-14.00 (bezpłatnie, oprócz grup zorganizowanych), a od wtorku do niedzieli w godzinach 10.00-18.00.

Bilet normalny kosztuje 15 zł, ulgowy 13 zł. Grupy szkolne zapłacą 13 zł od osoby (z przewodnikiem), pozostałe grupy 16 zł, a bilet rodzinny dostaniemy za 40 zł.