Fuga śmierci Paula Celana

- To jeden z najtrudniejszych poetów – zapewnił, bez cienia wątpliwości, Michał Paweł Markowski, rozpoczynając panel dyskusyjny. Wzięli w nim udział znawcy współczesnej poezji polskiej: Ryszard Krynicki, Adam Lipszyc i Piotr Paziński. Refleksjom nad geniuszem i zagadkowością wierszy towarzyszyło ogromne przejęcie oraz zainteresowanie słuchaczy.

Paul Celan to żydowski poeta, urodzony w Rumunii, tworzący w języku niemieckim. Od 1942 r. przez rok przetrzymywano go w rumuńskich obozach pracy. Został ukształtowany przez wielojęzyczność i złożoność kulturową Bukowiny. Jego rodzice umarli w obozie, Celan to poeta ocalony. Dziś uważany jest za jednego z najwybitniejszych powojennych twórców.

"Fuga śmierci" to Jego najpopularniejszym utwór. Konstrukcja dzieła przypomina zasady kompozycji muzycznej fugi. Wiersz odnosi się do autentycznych zdarzeń związanych z Holacaustem. W nazistowskich obozach zagłady część skazanych była zmuszana do grania "Tanga śmierci", w czasie gdy inni kopali groby.

"Czarne mleko świtu pijemy je w wieczór /pijemy w południe i rano pijemy je nocą (…)" - tymi słowami rozpoczyna się wyżej wspomniany wiersz. - Czarne mleko, to metafora i zabawa słowem, niektórzy badacze utożsamiają je z zupą obozową - poinformował Piotr Paziński. Kontynuując, że poezji Celana nie można czytać tylko metaforami, należy się w nią zagłębiać, niekoniecznie biografizując. Nie sposób interpretować Go bez znajomości Księgi Koheleta i filozofii Martina Heideggera.

- Wydaje mi się, że tak naprawdę zrozumiałem tylko 13 jego wierszy, a i tak nie mam pewności, że zrozumiałem - mówił z przejęciem Adam Lipszyc, wywołując uśmiechy słuchaczy. - Poza ekscytacjami i dramatycznym przygnębieniem interesują mnie w jego poezji trzy warstwy - dodał z zaangażowaniem. Pierwsza to wątek związany z żydowską teologią, motyw Boga pojawiającego się jako "kapitalizowany nikt", ktoś kto czasem jest transcendentny, niekiedy znika. Wszystko postawione pod znakiem zapytania.
Kolejny problem jest związany z nieustannym borykaniem się z zagładą, ze zniknięciem rodziców i narodu jako wspólnoty. Ostatnia warstwa to autodeklaracje twórcy. Jego wiersze doprowadzają do absurdu, językowe wytwory mają być oglądane w kontekście utopii. Dla Celana wiersz jest jednoznaczny z mesjańskim aktem dania świadectwa. Refleksji Lipszyca, pasjonaci literatury słuchali jak zaczarowani, został nagrodzony brawami.

Dalszą dyskusję zakłóciły głosy z sali, domagające się odczytania konkretnych wierszy. Krynicki podkreślił, iż Celan to poeta lingwistyczny, a aktualnie jego twórczość jest coraz mocniej osadzona w języku niemieckim. Tłumaczenie na język polski spotyka się z trudnościami, ze względu na brak odpowiedników konkretnych słów. - To dla mnie autor piękny, dlatego, że próbuje mówić o najstraszniejszym ludzkim doświadczeniu, o zagładzie - podsumował.

Nie sposób przywołać wszystkich poruszonych w dyskusji wątków. Na zakończenie Adam Lipszyc, w odpowiedzi na prośby słuchaczy, przeczytał fragmenty utworów poety.