Kraków. Fort św. Benedykt dostanie nowe życie. Rozpoczyna się remont

- To pierwszy etap w procesie remontu i adaptacji Fortu 31 "św. Benedykt" do nowych funkcji - przypomina Zarząd Budynków Komunalnych, który odpowiada za ten zabytek.

Wykonawca prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych dotyczących elewacji zewnętrznej i wewnętrznej w zakresie wątków ceglanych i kamiennych został wyłoniony w przetargu, na który wpłynęło dziewięć ofert. Zwycięzca - firma Antiqa z Jawornika (Małopolska), działająca od 2002 r. - ma zrealizować te prace za niespełna 3,7 mln złotych. Będzie to pierwszy etap rewitalizacji i modernizacji tego obiektu.

Docelowo natomiast fort ma nie tylko zostać wyremontowany, ale też zaadaptowany do nowych funkcji. Główną funkcją, jaką dla niego przewidziano, jest centrum edukacyjne dla dzieci i młodzieży, upowszechniające wiedzę z zakresu nauk ścisłych. W tym cennym, unikatowym obiekcie ma też zostać ulokowana kawiarnia. Na wybór funkcji miały wpływ przeprowadzone pod koniec 2021 r. konsultacje społeczne, w trakcie których mieszkańcy zgłosili wiele pomysłów na zagospodarowanie zabytku, zarazem jednego z najbardziej charakterystycznych obiektów Podgórza. Planowanym przyszłym operatorem fortu jest Muzeum Inżynierii i Techniki.

- Nasz stowarzyszenie zaczęło się od obrony fortu "św. Benedykt" przed nadbudową. Cieszymy się, że 20 lat później fort doczekał się takiego momentu, że będzie odnowiony - komentuje rozpoczęcie prac w forcie Paweł Kubisztal, prezes stowarzyszenia PODGORZE.PL, a także członek Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. - Dwa realizowane kluczowe projekty SKOZK-u obok siebie: fort "św. Benedykt" i Stary Cmentarz Podgórski - to wielki sukces Podgórza i cieszę się, że te pieniądze tutaj napłyną i za trzy lata spotkamy się tu w zupełnie odmienionym miejscu. Fort będzie centrum edukacji młodzieży w zakresie nauk ścisłych, to funkcja może dyskusyjna; natomiast odnowienie samego fortu jest wielkim wydarzeniem dla Podgórza. To jest tak ważny obiekt w krajobrazie Podgórza, że bardzo dobrze, że wreszcie to się wydarza - podkreśla Kubisztal.

Jak pokazało już pierwsze, środowe (29 maja) spotkanie komisji konserwatorskiej z wykonawcą na miejscu, przed konserwatorami są teraz ważne decyzje. Na przykład wstępne badania lica murów wykazały, że w pierwszym okresie funkcjonowania fort - cegły, a także fugi między nimi - był pomalowany na czerwono. Musi więc teraz zapaść decyzja, czy obecnie rozpoczynający się remont ma przywrócić mu tę kolorystykę, a jeśli tak, to w jaki sposób. Rozstrzygnięcia w tego typu sprawach mają zapadać podczas narad z udziałem władz konserwatorskich i ekspertów od zabytków architektury militarnej.

- Głównym problemem będzie ustalenie koncepcji konserwatorskiej dla tego fortu, czyli decyzja, czy odsłaniamy pierwotne założenie estetyczne i funkcjonalnego tego fortu - czy też aranżujemy je w jakiś sposób konserwatorsko. Od tego zależy dalsze postępowanie - mówi nam Wit Podczerwiński, konserwator, właściciel firmy Antiqa.

Pytany o przywracanie podgórskiemu zabytkowi pierwotnej kolorystyki, tłumaczy, że - jeżeli takie przedsięwzięcie byłoby realizowane - wyglądem może on po remoncie przypominać krakowski kościół świętych Piotra i Pawła, a dokładniej jego boczne elewacje. - Tam jest fuga czerwona dostosowana do koloru cegły lub też lekka szlichta wapienna na całej elewacji i to daje efekt jednolitej elewacji ceglanej, bez wyodrębnienia cegły - wskazuje Wit Podczerwiński.

W ramach prac najprawdopodobniej zostaną usunięte wtórne kraty, które teraz tkwią w otworach okiennych. Podczas remontu rozwiązany ma zostać problem odprowadzenia wód opadowych - tutaj ma nastąpić powrót do pierwotnego założenia, przywrócone zostaną tzw. rzygacze, które odprowadzają wodę na zewnątrz.

Wykonawca zaczyna od elewacji zewnętrznych, już przy pierwszym ich fragmencie stanęły rusztowania. - Będziemy się posuwać sukcesywnie, co pięć przęseł dookoła fortu - mówi właściciel firmy Antiqa. Firma ta jeszcze nie odnawiała fortu, natomiast może się pochwalić wieloma realizacjami z zakresu konserwacji cegły, głównie na Dolnym Śląsku.

Jeszcze w tym roku powinny zakończyć się prace projektowe wskazujące sposób aranżacji wnętrz fortu "św. Benedykt" oraz zagospodarowania terenu wokół.

Rewitalizacja fortu potrwa do końca 2026 roku. Prace zostały podzielone na dwie części:

• I część obejmuje rozpoczęty właśnie remont elewacji,
• II część obejmuje pozostałe prace adaptacyjne mające na celu przystosowanie fortu do nowych funkcji (a więc budowę wszystkich instalacji, posadzek, wykończenia wnętrz, montaż stolarki otworowej, budowa windy itp.).

Koszt całego zadania to ok. 21,5 mln zł, z czego w sumie ponad 6,8 mln przekaże Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa w ramach projektu kluczowego Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa. Pozostałe środki wyłoży gmina Kraków.

Fort "św. Benedykt" w formie wieży artyleryjskiej wznieśli Austriacy w latach 1853-56 według projektu Feliksa Księżarskiego. Stanowił część systemu obronnego Twierdzy Kraków.

Od lat 80. XX wieku stał nieużywany. Ostatni lokator opuścił fort w 1984 r., a kolejne 40 lat upłynęło na rozważaniu możliwych scenariuszy przyszłości dla tego obiektu.

Rozważano nawet jego sprzedaż. Ostatecznie jednak miasto odstąpiło od pomysłu zbycia tego jednego z najcenniejszych elementów Twierdzy Kraków. Jak podkreślali już kilka lat temu specjaliści, to nie tylko dzieło fortyfikacji, lecz również jeden z najbardziej eksponowanych elementów Podgórza. Do pomysłu oddania zabytku w prywatne ręce sprzeciw zgłosili miejscy aktywiści oraz radni dzielnicy Podgórze. Po protestach gmina zdecydowała, że Zarząd Budynków Komunalnych będzie szukał dla obiektu dzierżawcy.

W 2022 roku ZBK jeszcze wykonał remont fosy wraz z kamiennym ocembrowaniem i drewnianej bramy wejściowej, zakonserwowano kamienny portal bramy i oryginalny mechanizm mostu rolkowego, a sam most wybudowano od nowa. Dzięki obecnie rozpoczynanemu generalnemu remontowi - jak wskazują urzędnicy - fort "św. Benedykt" ma szansę dołączyć do kilku fortów, które w ostatnich latach gmina raków wyremontowała, odrestaurowała bądź odnowiła, znajdując dla nich nowe zastosowanie.

Po co są strefy czystego transportu?