Dzieje krakowskich tramwajów

"18 cudów Krakowa według młodzieży"

Kraków, stolica Galicji, wchodzącej w skład Monarchii Austro-Węgierskiej uruchomił pierwszą linię tramwaju konnego o rozstawie szyn 900 mm. Było to 31 października 1882 roku. Trasa ta miała długość 2,8 km, i łączyła Dworzec Kolejowy, Rynek Główny z mostem Podgórskim. Przez czternaście lat była to jedyna linia, do czasu pojawienia się drugiej o długości 1,67 km na trasie Rynek Główny-Karmelicka-Park Krakowski.

Do roku 1888 wybudowano zajezdnię tramwajową przy ul. Św. Wawrzyńca.
Dwanaście lat później Miasto Kraków zawarło umowę z powstałą właśnie Krakowską Spółką Tramwajową na eksploatację komunikacji miejskiej. Tym razem postawiono na elektryczność, gdyż doświadczenia innych miast pokazały, że jest to bardziej ekonomiczne, aniżeli wykorzystywanie koni jako siły pociągowej.

Spółka ta przystąpiła do budowy sieci elektrycznej oraz własnej elektrowni. W między-czasie przebudowano także obiekty zajezdniowe przy ul. Św. Wawrzyńca. Powstała tu sześciotorowa hala wraz z warsztatami. Oprócz tego przystąpiono przebudowy linii z jednotorowych na dwutorowe.

Wreszcie, po roku prac, dnia 16 marca 1901 roku otwarto ruch na pierwszej linii elektrycznej. Rok później, 25 października 1902 pojawiły się następne linie. Pierwsza z nich rozpoczynała swój bieg na Rynku Głównym, wiodła ulicami Szewską, Podwale do Parku Jordana. Z zamierzeń miała to być linia sezonowa. Druga z nowych tras wiodła ulicami: Sławkowska-Wiślna-Zwierzyniecka; trzecia z Rynku Głównego ulicami Sienną, Starowiślną i Dietla. Na tym rozwój sieci tramwajowej o rozstawie 900 mm się zakończył, co stało się przyczyną konfliktu z Gminą Kraków, a co za tym idzie, rozwiązaniem umowy.

Rozstaw 900 mm zastosowano nie-przypadkowo. Linia tramwaju konnego przebiegała pod Bramą Floriańską. Przejazd przez nią był tak wąski, że wymusił wprowadzenie mniejszych wagonów, od tych stosowanych w innych miastach. Również pałąki na tramwajach elektrycznych musiały być zamontowane tak, by podczas przejazdu wozu przez bramę odbierak prą-du mógł się schować. Władze miasta nie pozwoliły na powiększenie Bramy Floriańskiej, ani na jakąkolwiek ingerencję w walory estetyczne zabytku.

Układ linii wąskotorowych:
1. Dworzec Główny - Podgórska
2. Szewska/Rynek - Kazimierza Wielkiego (Łobzów)
3. Sienna/Rynek - Dietla/Stradomska
4. Podwale - Cichy Kącik
5. Zwierzyniecka/Krasińskiego - pl. Nowy Kleparz

Po dziewięciu latach kursowania tramwajów elektrycznych władze miasta wykupiły 95 proc. akcji spółki tramwajowej, co pozwoliło na całkowite przejęcie kontroli nad rozwojem sieci tramwajowej. Dotychczasowa sieć powoli sta-wała się niewystarczalna na potrzeby ówczesnego Krakowa. Jeszcze w tym samym 1910 roku przystąpiono do budowy linii tramwajowej której rozstaw poszerzono do 1435 mm, jaki był za-stosowano chociażby we Wrocławiu.

Na terenie zajezdni przy ul. Św. Wawrzyńca dobudowano halę dla tramwaju normalnotorowego. Przygotowywanie do wprowadzenia do ruchu wagonów normalnotorowych trwał aż trzy lata. Wreszcie 17 stycznia 1913 roku uruchomiono pierwszą linię normalnotorową na trasie Zwierzyniecka - pl. Dominikański - Starowiślna - III Most. Jeszcze w grudniu tego samego roku uruchomiono dwie kolejne linie. Pierwsza z nich łączyła III Most, Rynek Główny z Dworcem Towarowym, druga miała relację Zwierzyniecka-Lubicz. Po czternastu latach tramwaj na pierwszej z nich przejechał przez III Most na drugą stronę Wisły, dojeżdżając do Rynku Podgórskiego.

(Marcin Klassa)

Marcin Klassa wydał do tej pory dwie monografie: "Grudziądzkie tramwaje" (2007) i "Grudziądzkie tramwaje i autobusy" (2010). Ponadto jego bibliografię uzupełnia "Hans Stettin. Pamiętnik Hansa Fricke" - opowieść o motorniczym z przedwojennego Szczecina, a także komiks "My i Małgorzata" z 1999 roku, który opisuje przygody motorniczych z Grudziądza. Książka "Sieci tramwajowe w Polsce" ma być przewodnikiem historycznym po istniejących do tej pory na terenie dzisiejszej Polski sieci tramwajowych. Znajdą się tam mapki, schematy sieci, mnóstwo historycznych zdjęć. Warto będzie książkę kupić, chociażby ze względu na ciekawe opisy i anegdoty związane z tramwajami w poszczególnych miastach, jak tą o kwiaciarce z Wałbrzycha.
Do tematu wrócimy, gdy książka ukaże się na rynku.