45 lat ratowania naszego dziedzictwa. Jubileusz Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Są nowi członkowie

45 lat temu, w 1978 roku historyczne centrum Krakowa zostało wpisane na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W związku z tym wpisem jeszcze w tym samym roku powstał Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Spotkanie inaugurujące działalność SKOZK odbyło się 18 grudnia 1978 r. w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego na Wawelu - w tej samej sali odbyła się piątkowa uroczystość jubileuszowa.

- Ta formuła działalności poprzez komitet społeczny, do którego państwo godzicie się przyjąć akces świadomie, dobrowolnie, działalność swego rodzaju wolontariatu ma niezwykłą siłę oddziaływania, ale ma też i wielki autorytet. I bez wątpienia jest to znakomita droga do tego, by to wielkie zadanie, jakim jest dbałość o dziedzictwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej tutaj w Krakowie realizować - mówił, zwracając się do członków SKOZK, podczas piątkowego jubileuszowego spotkania prezydent Andrzej Duda.

Jak stwierdził prezydent Duda, stopniowo, z upływem lat SKOZK stał się miejscem, w którym spotykają się dla działalności społecznej, dla dziedzictwa Krakowa, dziedzictwa Rzeczypospolitej "osoby znamienite, cieszące się w Krakowie szacunkiem, których działalność bardzo często swoimi znakomitymi wynikami, osiągnięciami przekracza granice Rzeczypospolitej, nie tylko Krakowa; którzy są ekspertami w dziedzinie architektury, historii, ochrony zabytków, ochrony dorobku kulturowego; są postaciami nietuzinkowymi, których zdanie - nie tylko w przestrzeni krakowskiej, ale i ogólnopolskiej, a często światowej - brzmi, ma znaczenie”.

Prezydent RP, życząc powodzenia na kolejne dziesięciolecia działalności Komitetu, podkreślał też:

- Odnowa zabytków Krakowa zawsze będzie potrzebna, to jest nigdy niekończący się proces. Zawsze trzeba będzie odnawiać nasze zabytki. Mam nadzieję, że będzie ich coraz więcej w miarę upływu lat, kiedy nasze dzisiejsze znakomite obiekty architektury współczesnej będą stawały się powoli substancją zabytkową naszego miasta - mówił na Wawelu Andrzej Duda.

SKOZK to społeczne ciało, które rozdysponowuje pieniądze na ratowanie krakowskich zabytków. Od 1985 r. komitet rozdziela środki z powołanego wówczas ustawą Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa. Fundusz w 99 proc. zasilany jest środkami przekazywanymi z budżetu państwa za pośrednictwem Kancelarii Prezydenta RP.

Liczby robią wrażenie: w latach 1990-2023 dzięki przeznaczonym przez SKOZK 1 mld 40 mln złotych 654 zabytkowe obiekty w Krakowie były odnawiane i przechodziły konserwację. Dokładne ustalenie nakładów pieniężnych i liczby odnowionych zabytków w okresie istnienia SKOZK w PRL (1978-1989) jest niemożliwe z uwagi na specyfikę ówczesnej sprawozdawczości. Wśród obiektów odzyskujących blask i świetność ze wsparciem SKOZK są katedra i Zamek Królewski na Wawelu, ponad 270 obiektów w Starym Mieście i 269 na pozostałym obszarze strefy ochronnej UNESCO.

Fenomen SKOZK-u polega na tym, że jego członkowie - specjaliści, grono autorytetów, osoby z pasją do zabytków - pracują społecznie. Część z nich angażuje się w typowanie zabytkowych obiektów wymagających remontu, systematyczne wizytacje i udział w komisjach konserwatorskich w odnawianych obiektach, uczestniczy w odbiorach prac.

Członków Komitetu powołuje prezydent RP. W piątek na Wawelu prezydent Andrzej Duda wręczył akty powołania nowym członkom Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa.

• prof. Andrzej Bednarczyk - rektor ASP w Krakowie
• Witold Górny - prawnik, kierownik Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Krakowie
• dr Katarzyna Jagodzińska - muzeolog, kierownik Europa Nostra Heritage Hub w Krakowie
• Helena Jakubowicz - przewodnicząca Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie
• Daniel Hankus - specjalista w zakresie zarządzania w budownictwie, zastępca dyrektora Zamku Królewskiego na Wawelu ds. inwestycyjno-technicznych
• dr Agnieszka Gloria Kamińska - prawnik (UJ), konsul honorowy Republiki Malty w Krakowie
• ks. Łukasz Michalczewski - rzecznik prasowy i ekonom Archidiecezji Krakowskiej
• Robert Piaskowski - menadżer i animator kultury, pełnomocnik prezydenta Krakowa ds. kultury
• dr hab. Rafał Quirini-Popławski - historyk sztuki (UJ), zastępca dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie ds. Działalności Programowej
• dr Jerzy Serwacki - prawnik (UJ), specjalista w zakresie prawa finansowego.

Od czasu ostatniego poszerzenia składu SKOZK w 2021 roku ubyło - zmarło - jego dziewięciu członków. Po obecnym poszerzeniu SKOZK będzie teraz liczył 144 członków.

SKOZK został powołany przez Ogólnopolski Komitet Frontu Jedności Narodu 12 grudnia 1978 r. w Warszawie, a ogłoszono 18 grudnia na Wawelu.

- W pierwszy skład Komitetu powołano 176 członków. Przy doborze członków kierowano się wieloma kryteriami, by skład mógł sprawiać wrażenie możliwie zróżnicowanego - od robotnika w PGR w województwie słupskim (Tadeusz Kokoszka) po nominalnie najważniejszą osobę w PRL (Henryk Jabłoński) - wymienia Artur Chojnacki z Biura SKOZK.

W skład Komitetu – pod przewodnictwem Henryka Jabłońskiego - weszli wtedy przedstawiciele kierownictwa PZPR i państwa, a także m.in. dyrektorzy dużych przedsiębiorstw z całej Polski, ponad 30 przedstawicieli szeregowych pracowników fizycznych, robotników i rolników z całej Polski (w tym po sześciu rolników i górników), pięciu literatów (m.in. Ernest Bryll i Wojciech Żukrowski), kilku redaktorów naczelnych tytułów prasowych. Reprezentantem Kościoła w składzie SKOZK był bliski współpracownik abp. Karola Wojtyły - biskup pomocniczy Jan Pietraszko.

18 grudnia 1978 r. na Zamku Królewskim na Wawelu odbyło się posiedzenie inauguracyjne SKOZK, tego dnia ustawiono też skarbony na datki na ratowanie zabytków: na krakowskim Rynku Głównym i na wzgórzu wawelskim.

Wylansowano hasło "Kraków – narodu obowiązek", a w jego myśl województwa, miasta i zakłady pracy obejmowały opiekę nad poszczególnymi zabytkami, przekazywały SKOZK-owi maszyny, pracowników, materiały.

W 1985 r. Sejm PRL przyjął ustawę powołującą Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków Krakowa. Odtąd prace rewaloryzacyjne w dawnej stolicy Polski zyskały stabilne, oparte o budżet państwa podstawy finansowe. W myśl ustawy z 18 kwietnia 1985 r. jedynym dysponentem funduszu został SKOZK.

W 1990 roku nastąpiły pierwsze gruntowne zmiany personalne w Komitecie. Weszli w jego skład – w miejsce działaczy partyjnych i dyrektorów państwowych przedsiębiorstw - historycy sztuki, konserwatorzy, architekci, artyści, dziennikarze i duchowni. Przewodniczącym został pisarz Stanisław Lem, a po nim (powołany na tę funkcję w 1991 r.) historyk sztuki prof. Tadeusz Chrzanowski. Przystąpiono na szeroką skalę do renowacji zabytków sakralnych z katedrą wawelską i kościołami Starego Miasta na czele - obiektów pomijanych wcześniej ze względów politycznych.

Od 1990 r. SKOZK działa pod patronatem kolejnych prezydentów RP. Grono autorytetów i specjalistów rozdziela na prace konserwatorskie oraz towarzyszące im badania pieniądze w ogromnej większości pochodzące z budżetu państwa, przekazywane przez Kancelarię Prezydenta RP.

• zespół zabudowy Zamku Królewskiego na Wawelu wraz z fortyfikacjami, katedrą i wikarówką
• ponad 270 obiektów znajdujących się na Starym Mieście w obrębie Plant
• 79 obiektów na obszarze Kazimierza i Stradomia
• 27 w starym Podgórzu
• 163 na pozostałym obszarze strefy ochronnej UNESCO (w tym Kleparz i dawne przedmieścia i jurydyki - Wesoła, Piasek, Nowy Świat, Garbary, Biskupie)

Warto zaznaczyć, że niektóre z obiektów zabytkowych, w których remonty toczą się z dotacją z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa (pieniądze te rozdziela SKOZK), obejmują od kilku do nawet kilkudziesięciu oddzielnych budynków.

Prezydent Andrzej Duda podczas zebrania plenarnego SKOZK w piątek na Wawelu wręczył też odznaczenia państwowe osobom zasłużonym na rzecz ochrony dziedzictwa narodowego i odnowy zabytków, związanym z działalnością SKOZK.

Odznaczeni zostali:
* za wybitne zasługi w działalności na rzecz odnowy zabytków Krakowa
KRZYŻEM OFICERSKIM ORDERU ODRODZENIA POLSKI
Tadeusz JAKUBOWICZ

KRZYŻEM KAWALERSKIM ORDERU ODRODZENIA POLSKI - architekci:
Piotr LEWICKI
Romuald LOEGLER
Kazimierz ŁATAK

* za wybitne zasługi w działalności na rzecz rozwoju architektury oraz ochrony dóbr kultury narodowej
Borysław CZARAKCZIEW, przewodniczący SKOZK.

* za zasługi w działalności na rzecz odnowy zabytków Krakowa
ZŁOTYM KRZYŻEM ZASŁUGI
Daniel HANKUS
Mariola KULCZYŃSKA

SREBRNYM KRZYŻEM ZASŁUGI
Grażyna MALIK
Rita PAGACZ–MOCZARSKA.

Rozmowa w cztery oczy najlepsza dla mózgu