Kopiec Krakusa

Od kilku lat Podgórze zaprasza spragnionych wrażeń turystów i Krakusów do poznawania jego zakątków. Bo jest co poznawać. To tutaj znajdują się piękne kamienice, zabytkowe kościoły i przepiękny zabytkowy park im. Bednarskiego. Wzgórza Krzemionek przyciągają spragnionych pięknych widoków. Warto jednak zacząć zwiedzanie Podgórza od miejsca, które jest najważniejsze dla historii Krakowa i Polski. Od Kopca Krakusa.

Geneza powstania Kopca

Zapiski Jana Długosza donoszą, że Kopiec został usypany na cześć legendarnego założyciela miasta Krakowa, króla Krakusa (Kraka), przez jego synów. Budowano go "zgodnie ze specjalnym pouczeniem za życia ojca, sztucznie i przemyślnie nadsypując piaskiem, by sam szczyt góry, na którym go złożono, panował nad wszystkimi dokoła wzniesieniami."
Tezy stawiane przez historyków wymieniają Celtów jako jego budowniczych. Należy pamiętać, że kultura celtycka była szeroko rozpowszechniona na terenie Krakowa, zwłaszcza dzisiejszego Podgórza, Bieżanowa czy Prokocimia, zaś jej cechą charakterystyczną są kopce w kształcie stożka, często wznoszone nad mogiłami ważnych osób, w celach kultu, lub dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia.
Za tą tezą przemawia bardzo ciekawy argument - badania wykazały, że azymut łączący Kopiec Wandy - drugi najstarszy krakowski kopiec -z Kopcem Krakusa, jest zgodny z azymutem wschodu słońca w dniu 1 maja. W okolicach Przemyśla znajdują się także dwa kopce, w których przypadku azymuty są zgodne ze wschodem słońca w dniu 1 listopada... Zarówno 1 maja jak i 1 listopada to daty świąt z celtyckiego kalendarza, wyznaczające obchody świąt związanych z podziałem roku na dwie połowy. Od kilku lat miłośnicy Kopców Krakusa i Wandy gromadzą się w dniu 1 maja by obserwować ów wyjątkowy wschód słońca, co przy sprzyjających warunkach atmoferycznych jest atrakcją dla turystów i mieszkańców.

Kopiec i jego okolice

Kopiec ma kształt ściętego stożka, którego średnica podstawy wynosi 60 m, górna - 8 m. Jego wysokość wynosi nieco ponad 16 m. Dzięki usytuowaniu na kulminacji południowego grzbietu jurajskiego pasma Krakowskich Krzemionek (wzgórze Lasoty), jego wierzchołek sięga wysokości 271 m.n.p.m. Pojemność Kopca wynosi 19100 m3.

W latach 1933-37 Kopiec został poddany badaniom archeologicznym, prowadzonym pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności. Celem badań było odnalezienie grobu legendarnego władcy i założyciela miasta Krakowa, Krakusa. O nich, nieco szczegółowiej, wspomnę później, gdyż przyniosły ważne odkrycia.

Według tradycji obok Kopca Krakusa znajdował się mniejszy kopiec,tzw. Mogiła Babki Krakusa. Natomiast na terenie Krzemionek istniały zgrupowania kilkudziesięciu kopców, których przeznaczenie do dziś pozostaje tajemnicą.

W wieku XVI na szczycie Kopca ustawiono Mękę Pańską w formie Krzyża. Trzysta lat później, w wieku XIX, Kopiec wszedł w skład tzw. Fortu 33 Krakus. Fort był jednym z wielu elementów wchodzących w skład fortyfikacji austriackich w Krakowie, najstarszym w tzw. Twierdzy Kraków. Powstał on w latach 1849-51, na planie nieregularnego ośmioboku. Złożony był z obwodu, utworzonego przez ziemno - murowane umocnienia oraz piętrowego budynku o neogotyckiej architekturze, w którym mieściły się koszary. Posiadał fosę, mury obronne, most zwodzony... Niestety, w roku 1954 został zniszczony, do dziś zachowały się tylko resztki podziemnych ruin, czytelnie widocznych w okolicy Kopca, oraz serpentyna dojazdowa - niezwykle piękne i bardzo dobrze zachowane zabytkowe dzieło inżynierii wojskowej.

Badania archeologiczne w latach 30-tych - próby ustalenia czasu powstania Kopca.

Należy poświęcić nieco miejsca badaniom archeologicznym, przeprowadzonym w latach międzywojennych. Rzuciły one bowiem światło na pochodzenie Kopca oraz pozwoliły ustalić mniej więcej czas jego powstania. Mało kto wie, że wykopaliska na wzgórzu Lasoty, były, obok badań w Biskupinie, jednymi z najbardziej spektakularnych działań historyków w okresie międzywojennym. Badaniami kierował doc. Józef Żurowski, później zastąpił go doc. Roman Jakimowicz.

Metoda badań polegała na całkowitym ścięciu "czapki" kopca, aż do głebokości 5,3 m. Dzięki temu badacze mogli dotrzeć do podstawy kurhanu tworząc lej o średnicy 4 m. Badaniu poddano 4% powierzchni podstawy. Archeolodzy ustalili, że budowanie Kopca odbywało się etapami - najpierw usypano kopiec z piasku, następnie kładziono kolejne warstwy iłu i piasku; w środku odkryto starannie wykonaną konstrukcję, która miała umacniać i stabilizować budowlę. Od debowego słupa wys. 30-45 cm, mocno wbitego w sam środek obiektu, odchodziły promieniście płotki z wiklinowej plecionki. Przestrzeń między nimi wypełniona była mocno ubitą ziemią z kamieniami. Precyzja i staranność z jaką wykonano tę konstrukcję, zachwyca i uzmysławia, jak wielką wagę przywiązywano do tej budowli. Dbałość o pozostawienie jej w jak najlepszym stanie dla pokoleń świadczy także o tym, jak bardzo ważną budowlą był Kopiec dla jego budowniczych.

Część zewnętrzną budowli stanowiła otulina metrowej grubości, z gruzu kredowego, wapiennego, iłu i piasku. Stanowiła ochronę przed przenikaniem wody opadowej do wnętrza Kopca. Taki sposób budowy obiektu świadczy o niesamowitej pomysłowości oraz zdolnościach inżynieryjnych prehistorycznych twórców.
Badacze natrafili m.in. na ślady osadnictwa z okresu młodszej epoki kamiennej i z początku żelaznej, czyli z końca kultury łużyckiej. Górna część Kopca kryła w sobie resztki splecionych korzeni olbrzymiego dębu - znany botanik Władysław Szafer ocenił, że w chwili ścięcia liczył sobie ponad 300 lat. Jedna z hipotez zakłada, że było to święte drzewo, ścięte w X wieku, gdy krakowskie ziemie obejmował proces chrystianizacji. Rozpoznany wiek drzewa przed jego ścięciem wskazuje na VII wiek.

W dolnej części Kopca znaleziono różne zabytki ruchome, które - jak ocenili archeolodzy - dostały się tam na skutek usypywania go. Nie były więc one przydatne przy ustalaniu daty powstania zabytku. Znaleziona w Kopcu skuwka od pasa wykonana z brązu typu awatarskiego, datowana na ok. VIII w, oraz wspomniane wcześniej resztki korzeni dębu pozwoliły na orientacyjne ustalenie daty powstania Kopca na okres VI-VIII w.

Według jednych badaczy, argument w postaci awarskiej skuwki jest wątpliwy jeśli chodzi o czas powstania Kopca. Brak bowiem dowodów na to, że Awarowie docierali aż do naszego miasta. Jeszcze inni wskazywali na podobieństwo między Kopcem Krakusa a innymi kopcami na terenie Skandynawii, stawiając tezę o nordyjskim pochodzeniu Krakusa. Pewne jest, że kurhany były popularne na terenie całej Europy, pełniąc funkcje grobów, miejsc kultu, punktów obserwacyjnych czy obronnych.
Mimo, iż badacze nie odnaleźli grobu ani śladów wskazujących na jego istnienie, istnieje możliwość, że taka funkcję pełnił - archeolodzy nie wzięli pod uwagę możliwości tzw. pochówku popielnicowego nakurhanowego, powszechnego wśród Słowian.

Kopiec dziś

Dziś Kopiec jest miejscem wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców miasta oraz licznych turystów z Polski i zza granicy. Związane z nim legendy i obyczaje stały się punktem wyjścia do organizowania różnych imprez - np. odpust Rękawka, odbywający się we wtorek po Wielkanocy czy Podgórskie Wschody Słońca. W ramach zajęć z edukacji regionalnej dzieci i młodizeż z krakowskich szkół także zwiedzają Kopiec, zwłaszcza wiosną i przed zakończeniem roku szkolnego. Ważne są także wizyty gości z Izraela, oraz Żydów z całego świata - z Kopca widać bowiem kamieniołom, w którym pracowali Żydzi z krakowskiego getta. W tym kamieniołomie mieścił się plan filmowy filmu Stevena Spielberga "Lista Schindlera". Uważny widz dojrzy w niektórych scenach, w tle, monumentalny zarys Kopca...

Pozostaje mi tylko zaprosić Czytelników do odwiedzenia Kopca i jego okolic. Jestem przekonana, że po takiej wizycie zechcecie powrócić tutaj ponownie.