"Żyd z pieniążkiem". Trzydniowy performans o polskich wyobrażeniach o Żydach i naturze szczęścia

FLESZ - Etapy znoszenia obostrzeń

Brodaty mężczyzna z pejsami, w jarmułce, chałacie lub pelisie. Czasem z księgą rachunkową i piórem albo z sakiewką wypełnioną złotem. Obrazy, figurki i gadżety z wizerunkiem "Żyda z pieniążkiem" albo inaczej "Żyda na szczęście" zyskały popularność na początku XXI wieku jako rodzaj amuletu mającego przynosić powodzenie finansowe osobie, która taki wizerunek posiada.

Badacze wiążą ten sposób portretowania z funkcjonowaniem zakorzenionego w kulturze ludowej stereotypu, nierozerwalnie łączącego wyobrażoną postać Żyda z pieniędzmi. Inni postrzegają obrazki jako pamiątki po przedwojennej społeczności żydowskiej w Polsce, dla wielu są po prostu antysemickimi karykaturami.

Happening „The Lucky Jewathon” dotyka kulturowych zawiłości związanych z tymi przedmiotami i jest zaproszeniem do rozmowy o kulturze w praktyce, wyobrażeniach o Żydach w Polsce oraz polsko-żydowskich relacjach, a także skomplikowanym charakterze szczęścia. Aktywiści FestivALT-u nawiązując dialog z tradycją, chcą skłonić do refleksji i dyskusji na temat tych niełatwych i wielowarstwowych tematów. Happening ma także na celu pogłębienie wiedzy na temat motywu powszechnie sprzedawanych gadżetów i zwrócenia uwagi na kłopotliwą praktykę. Wydarzenie będzie trwało non stop aż 72 godziny.

- Zazwyczaj podczas konferencji czy spotkań dany temat nie może zostać dogłębnie omówiony i pozostają pewne niedopowiedzenia. Forma trzydniowego interaktywnego maratonu jest natomiast niezwykle pojemna i pozwala bardzo kompleksowo potraktować tematykę „Żyda na szczęście” – tłumaczą organizatorzy przedsięwzięcia.

„The Lucky Jewathon” to bardziej rozbudowana forma wcześniejszego projektu FestivALT-u – „Żyd na Szczęście” („Lucky Jew”), przez który aktywiści chcieli skłonić mieszkańców Krakowa do przemyśleń. Podczas odpustu Emaus wcielali się w rolę „Żyda z pieniążkiem”, sprzedając magnesy, płótna, kubki i etui na telefony z wizerunkami siebie jako Żydów z dawnych lat i angażowali przechodniów w rozmowę o stereotypach, tradycji i naturze szczęścia. Natomiast sama formuła Jewathonu została zaczerpnięta z telewizyjnych telethonów, w tym „The Jerry Lewis Telethon”, podczas którego znany komik przez wiele godzin nieprzerwanie prowadził telewizyjne show, zbierając pieniądze dla dzieci z dystrofią mięśniową.

Inicjatywa zrealizowana w Krakowie rozpoczęła debatę na temat popularnego motywu i jego korzeni w wyobrażeniach oraz kulturze. Organizatorzy postanowili więc pójść o krok dalej i wiosną 2020 roku - także ze względu na panującą pandemię - zorganizowali sześciogodzinny performans dostępny online dla odbiorców z całego świata. Projekt spotkał się z dużym zainteresowaniem, a następnym krokiem aktywistów stała się jego 72-godzinna odsłona.

W tym czasie 18 gości z całego świata, w tym m.in. z Polski, Australii, Kanady, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii będzie dyskutować, co zrobić z wszechobecnym motywem Żyda z pieniążkiem, który wciąż cieszy się w Polsce dużą popularnością. Problem ten będzie też inspiracją dla uczestników internetowego maratonu do poruszania innych, ważnych dla nich tematów. W ten sposób wydarzenie pod nazwą „The Lucky Jewathon” ma stać się międzynarodową płaszczyzną wymiany poglądów oraz przestrzenią debaty.

Gospodarzami czterogodzinnych sekcji będą m.in. antropolożka i kuratorka – Erica Lehrer, artystka wizualna – Atalya Laufer, aktorka, performerka i pisarka – Rachel Mars, kurator i artysta wizualny – Tobaron Waxman, dyrektor Żydowskiego Muzeum Galicja – Jakub Nowakowski oraz muzyk – Josh Dolgin (Socalled).

Każdy zainteresowany udziałem w happeningu będzie mógł w dowolnym czasie w ciągu 72 godzin dołączyć do wydarzenia poprzez platformę Zoom - w chwili wejścia na platformę stanie się jednocześnie częścią performansu. Na wydarzenie można rejestrować się z wyprzedzeniem przez stronę internetową festivaltu lub dołączyć przez bezpośredni link 26 listopada. Dla tych, którzy wolą pozostać jedynie obserwatorami, happening będzie dostępny na Facebooku i YouTubie jako wydarzenie pod nazwą "The Lucky Jewathon".