Zakupoholizm – skąd się bierze i jak go leczyć?

Masz za sobą trudny dzień w pracy? Czeka cię stresująca prezentacja? Pokłóciłaś się z mężem? Nie przejmuj się, małe zakupy z pewnością poprawią ci humor – przekonują kobiece czasopisma. Spontaniczny wypad do centrum handlowego od co najmniej kilku lat jest promowany jako najlepszy sposób na małą chandrę i remedium na większość trosk. Bezmyślny konsumpcjonizm ma jednak swoją cenę. Gdy nieprzemyślane zakupy wymykają się spod naszej kontroli, a domowy budżet przestaje się „domykać”, czas na refleksję. Czy naprawdę potrzebujesz trzeciej zielonej bluzki, kompletu ozdobnych świeczników w promocyjnej cenie lub wazonu w stylu retro? Jeśli masz świadomość, że zakupy tego typu są ci w zasadzie zbędne, ale nie potrafisz powstrzymać się od włożenia tych przedmiotów do koszyka, uważaj – wiele wskazuje na to, że uzależniłaś się od zakupów.

Przyczyny zakupoholizmu

Nieprzemyślane, kompulsywne zakupy to problem, z którym zmaga się coraz więcej Polaków. Z jednej strony większość osób ma ograniczone możliwości finansowe, z drugiej – łatwy dostęp do atrakcyjnych produktów sprawia, że ciężko ich sobie odmówić. Kiedy forma relaksu przeradza się w nałóg? Uzależnienie od zakupów to złożony problem, dlatego zwykle nie sposób określić konkretnego momentu, w którym niewinne zakupy zmieniają się w wewnętrzny przymus. Wiele zależy od naszych predyspozycji – na rozwój zakupoholizmu bardziej podatne są osoby o niskiej samoocenie, które usiłują dowartościować się za pomocą nabytych produktów.

Już samo przebywanie w sklepie działa na zakupoholika kojąco, odczuwa on wyraźną poprawę nastroju i na chwilę udaje mu się zapomnieć o problemach dnia codziennego. Moment zakupu wywołuje u niego zadowolenie, czasem pojawia się wręcz uczucie euforii. Satysfakcja z nabytków nie trwa jednak długo. Po powrocie do domu zakupoholik zaczyna odczuwać złość, smutek, wstyd, a nawet wyrzuty sumienia – gdy uświadamia sobie, że krótki spacer po butikach sprawił, że na koncie pojawił się debet. W tym momencie osoby o zdrowym podejściu do zakupów zdecydowałyby się na zwrócenie niepotrzebnych przedmiotów lub rezygnację z szaleństw zakupowych do czasu wyjścia z zadłużenia. Osoba uzależniona może robić sobie wyrzuty, ale prędzej czy później sytuacja powtórzy się, a w szafie znajdzie się kolejna para spodni lub trzecie buty do biegania (nawet jeśli pierwsza para nie została wyjęta z pudełka, a jej posiadacz preferuje siedzący tryb życia). Pozornie zbędne przedmioty na chwilę poprawiają nastrój zakupoholika, zwłaszcza gdy ich wysoka cena pozwala mu poczuć przynależność (choćby chwilową) do uprzywilejowanych grup społecznych.

Teoretycznie, na zakupoholizm najbardziej narażone są osoby podatne na wpływy, o niskim poczuciu własnej wartości, które poprzez ekstrawaganckie zachowania, na przykład nierozsądne zakupy, chcą poczuć się wyjątkowo. W praktyce, na uzależnienie podatni możemy być wszyscy – coraz częściej korzystamy z kart płatniczych i przelewów, coraz rzadziej dysponujemy żywą gotówką. W takiej sytuacji kwoty, jakie wydajemy podczas zakupów, są poniekąd wirtualne, a otrzeźwienie przychodzi dopiero po pewnym czasie.

Jak walczyć z uzależnieniem od zakupów?

Zakupoholizm może doprowadzić na skraj bankructwa, dlatego warto zacząć walkę z uzależnieniem możliwie szybko. Podstawą leczenia zakupoholizmu jest zmiana podejścia do kwestii finansów i zakupów. Wskazane jest ostrożne planowanie wydatków w oparciu o indywidualne możliwości finansowe, robienie list zakupów przed wyjściem do supermarketu lub całkowite unikanie dużych sklepów. Dobrym pomysłem jest zapoznanie się ze sztuczkami marketingowymi, które wpływają na nasze zachowanie w sklepie – świadomość trików sprzedawców pomoże nam uniknąć spontanicznych i całkowicie niepotrzebnych zakupów.

Czasami proste modyfikacje zachowań nie wystarczą. Gdy nałóg zakupowy zaszedł bardzo daleko i wiemy, że bez pomocy specjalisty nie uda się nam nabrać zdrowego stosunku do konsumpcji, czas na terapię. Uzależnienie od zakupów najlepiej jest leczyć w nurcie behawioralno-poznawczym lub w ramach psychoterapii.