Wystawy o kpt. „Salwie” i sierż. „Lalusiu” na „Przystanku Historia” w krakowskim oddziale IPN

FLESZ - Problemy kadrowe gastronomii

11 maja w krakowskim oddziale IPN otwarta została wystawa poświęcona żołnierzom podziemia niepodległościowego": kpt. Janowi Dubaniowskiemu „Salwie” oraz sierż. Józefowi Franczakowi „Lalusiowi”. W uroczystym otwarciu udział wzięli dr hab. Filip Musiał, dyrektor Oddziału IPN w Krakowie, Maria Dubaniowska-Guzdek, córka kpt. „Salwy”, Marek Franczak, syn sierż. „Lalusia” oraz redaktor naczelny „Kwartalnika Wyklęci”, Kajetan Rajski, który jest autorem wystawy.

To pierwsza po przerwie pandemicznej wystawa wewnętrzna w ramach "Przystanku Historia".

Wystawę będzie dostępna w gmachu Instytutu Pamięci Narodowej przy ulicy Juliana Dunajewskiego 8 w Krakowie. Będzie można ją obejrzeć do 14 maja br. w godzinach od 9.00 do 17.00.

Sierż. Józef Franczak „Laluś”

Sierż. Józef Franczak „Laluś” był ostatnim partyzantem polskiego podziemia niepodległościowego.

Urodził się w 1918 r. w małej podlubelskiej wiosce Majdan Kozic Górnych. Absolwent Szkoły Podoficerskiej Żandarmerii w Grudziądzu. We wrześniu 1939 r. walczył z Sowietami, udało mu się zbiec z niewoli i powrócić w rodzinne strony. W czasie okupacji niemieckiej był żołnierzem ZWZ i AK, dowodził drużyną, a następnie plutonem. Prowadził też zajęcia w konspiracyjnej szkole podoficerskiej. Po wkroczeniu Armii Czerwonej znalazł się w szeregach organizowanego przez komunistów „ludowego” WP. Prawdopodobnie w pierwszych miesiącach 1945 r. zdezerterował.

Początkowo ukrywał się w okolicach Łodzi, a następnie na Pomorzu. Rozpoznany, powrócił w rodzinne strony, ale tutaj już w czerwcu 1946 r. wpadł w obławę grupy operacyjnej wojewódzkiego UB w Lublinie.

Podczas transportu uciekł wraz z dziewięcioma innymi aresztantami, zabijając m.in. trzech funkcjonariuszy bezpieki. Na krótko dołączył do jednego z pododdziałów zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”, a od 1947 r. był w oddziale kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka”.

Po akcji ujawnieniowej z wiosny 1947 r. został dowódcą jednego z pododdziałów, który wkrótce został rozbity. Od tego czasu nie posiadał już zorganizowanego pododdziału zbrojnego, ale utrzymywał łączność z kontynuującymi walkę zbrojną. Jego towarzysze ginęli w walce lub wpadali w ręce UB w wyniku kombinacji operacyjnych. Jemu udawało się umykać przed tropiącymi go funkcjonariuszami UB. Był w ciągłym ruchu, często zmieniając kwatery.

Jak szacowali funkcjonariusze UB/SB, jego siatka współpracowników liczyła około dwustu osób, co jest liczbą imponującą, tym bardziej że za udzielanie pomocy tak „niebezpiecznemu bandycie” groził kilkuletni wyrok więzienia. Jednakże samotna walka musiała skończyć się tragicznie.

21 października 1963 r. w obławie zorganizowanej przez funkcjonariuszy UB we wsi Majdan Kozice Górne sierżant Józef Franczak „Laluś” został zastrzelony.

Kpt. Jan Dubaniowski „Salwa”

Jan Dubaniowski urodził się 21 września 1912 r. w Krakowie. Był absolwentem elitarnego korpusu kadetów, żołnierz służby stałej Wojska Polskiego. Brał udział w kampanii wrześniowej w stopniu kapitana i trafił do niemieckiego obozu dla jeńców - oficerów (Oflag II b). Po udanej ucieczce przybył do Krakowa, gdzie od 1942 r. był oficerem akowskiej konspiracji, w której dowodził odtwarzanym w podziemiu I dywizjonem 6. pułku artylerii ciężkiej AK. Latem 1944 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego legendarnego rtm. Józefa Świdy ps. „Dzik”. Następnie został przydzielony jako oficer taktyczny do Zgrupowania Oddziałów Partyzanckich „Odwet” w obwodzie myślenickim AK.

Po zajęciu ziemi krakowskiej przez Armię Czerwoną pozostał w konspiracji. Po rozwiązaniu Armii Krajowej nawiązał współpracę ze strukturami Narodowych Sił Zbrojnych w ramach których, już pod pseudonimem „Salwa”, objął od 22 czerwca 1945 r. dowództwo nad obwodem bocheńskim NSZ, jednym z najsilniejszych zgrupowań podziemia niepodległościowego w Małopolsce.

Po ogłoszonej w połowie 1945 r. amnestii, czasowo ograniczono akcję represyjną wymierzoną w ludność i konspirację niepodległościową (choć nigdy jej nie przerwano), nie zamierzał jednak ujawniać siebie i swoich ludzi przed wrogiem.

Oblicza się, że w latach 1945 – 1947 przez oddział „Salwy” w sumie przewinęło się około 110 żołnierzy. Oddział był bardzo dobrze uzbrojony – większość żołnierzy posiadała broń automatyczną. W dyspozycji oddziału był także samochód ciężarowy.

14 marca 1947 r. Jan Dubaniowski wraz z kilkudziesięcioma podkomendnymi ujawnił się w PUBP w Bochni. Zgodził się też na podpisanie odezwy do pozostałych w podziemiu podkomendnych wzywającej ich do ujawnienia się i złożenia broni, co zaowocowało ujawnieniem niemal wszystkich jego podwładnych. Jednakże w wyniku szykan, represji i licznych aresztowań partyzantów, Jan Dubaniowski powrócił do konspiracji i w sierpniu 1947 r. odtworzył oddział. W zmienionych warunkach politycznych i militarnych była to raczej grupa przetrwania niż oddział partyzancki.

Jak dotychczas prowadzono akcje rekwizycyjne przede wszystkim w sklepach i instytucjach państwowych. Jednak warunki działalności były o wiele trudniejsze niż przed rokiem 1947. Przede wszystkim UB było już strukturą silną, dysponującą o wiele liczniejszą siecią agentów i informatorów oraz w pełni kontrolowało sytuacje w terenie. Standardowa taktyka partyzancka polegająca na nieustannych zmianach miejsca pobytu oddziału okazywała się niewystarczająca.

„Salwa” podjął więc decyzję przesunięcia grupy w bardziej sprzyjające partyzantce górzyste tereny Beskidu Sądeckiego ale nie udało mu się tego planu zrealizować i w dniu 27 września 1947 r. kpt. Jan Dubaniowski poległ w potyczce z oddziałami UB. „Salwa” jako jeden z nielicznych dowódców antykomunistycznego podziemia posiada swój grób. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Zakliczynie (w powiecie tarnowskim, woj. małopolskie).