Sztuka idzie na wolność. O wspólnych doświadczeniach artystów lat 80.

Zbiorowa publikacja „Sztuka idzie na wolność. Sztuka w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej i Węgierskiej Republice Ludowej w latach osiemdziesiątych XX wieku” jest próba uchwycenia fenomenu niezależnej działalności artystycznej u schyłku komunistycznego reżimu. Jak pisze Igor Wójcik, redaktor publikacji: „nadrzędnymi postulatami walczących stały się ludzka godność oraz respektowanie prawa każdego człowieka do wolności. Sztuka stanęła na barykadach w obronie tych wartości”. A prace artystów zaowocowały nie tylko oryginalnymi dziełami, ale tez stanowiły istotne wsparcie powszechnego buntu. A, jak podkreśla Wójcik, sztuka lat 80. odegrała niebagatelną rolę.

„Fenomen jakim była niezależna kultura w krajach Europy Środkowej u schyłku komunistycznych reżimów to zjawisko niepowtarzalne na skalę światową. Obok walki politycznej i społecznego nieposłuszeństwa stanowił niewątpliwie jeden z najistotniejszych komponentów oporu” – pisze Igor Wójcik.

Twórcze zderzenie z oficjalną sztuką socrealistyczną i poszukiwania nowych środków wyrazu artystycznej wypowiedzi, mnogość grup artystycznych powstających nielegalnie, w podziemiu, z jednej strony wspierających zachodzące przemiany, stanowiących ważny głos w marszu do wolności, z drugiej strony realizujących tę wolność w obrębie sztuki eksperymentalnej, abstrakcyjnej, dystansującej się na poziomie przedstawienia od rzeczywistości.

„Sztuka idzie na wolność” to obszerna praca zbiorowa, adresowana nie tylko do studentów historii sztuki czy nauk związanych ze sztuką i historią. Bogaty materiał ikonograficzny, wywiady z artystami tworzącymi w okresie, podejmowane próby nakreślenia obrazu czasów, który podejmuje publikacja, sprawia, że to książka stanowiąca obszerne kompendium wiedzy także dla laików zainteresowanych okresem schyłku PRL-u, choć ramy czasowe wielokrotnie są przesuwane, by nakreślić zjawiska najmocniej wybrzmiewające w latach 80. na tle doświadczeń artystów tworzących dekadę lub dwie wcześniej.

Wprawdzie „Sztuka idzie na wolność” to publikacja dotycząca okresu historycznego, wykraczający poza ramy czasowe temat wolności artystycznej, natrafiającej dziś na nieco inne bariery, wciąż pozostaje aktualny. Inspirująca lektura pozwala na dostrzeżenie, także kilka dekad później reperkusji kontekstów artystycznych, ewoluowanie tematów i sposobów ich realizacji, wyborów dokonywanych przez twórców poprzednich dekad.

„Sztuka idzie na wolność”
Red. Igor Wójcik
Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu, 2020