Ponad 750 lat temu w Szczecinie rozpoczęła się budowa słynnej świątyni

Marek Jaszczyński
[email protected]

Jego początki sięgają XIII wieku, kiedy to książę Barnim I ufundował nową, murowaną świątynię. Był rok pański 1263. W kwietniu tego roku książę Barnim I Dobry ufundował trzynawowy, halowy kościół Mariacki. Fundator po śmierci w 1278 roku spoczął w krypcie kościoła Mariackiego, który odtąd aż do roku 1346 pełnił funkcję głównej nekropolii Gryfitów. Tutaj spoczęli także jego synowie Barnim II i Bogusław IV.

– W kolegiacie byli także pochowani Matylda, żona Bogusława IV, Beatrycze, żona Barnima I, Matylda, kolejna żona Barnima I, Elżbieta, żona Ottona I, ks. szczecińskiego oraz sam Otto I, książę szczeciński – tłumaczy Jan Iwańczuk, pasjonat dziejów Szczecina. – W 1577 roku szczątki zostały przeniesione do nowego kościoła zamkowego w jednym sarkofagu. Co ciekawe, w XIX wieku podczas rozbiórki kościoła, przeniesiono do krypty zamkowej drewnianą trumnę księcia Barnima IX.

Chociaż w kościele odbywały się nie tylko książęce pochówki. W 1501 roku pochowano tutaj mistrza menniczego Hermana Mese. W 1542 roku w kościele Najświętszej Marii Panny spoczął kronikarz Thomas Kantzow, autor pierwszej niemieckiej kroniki Pomorza.

Jak wyglądał kościół

Po kilkukrotnej rozbudowie w XIV i XV wieku świątynia zyskała formę trzynawowej hali z jedną wieżą o wysokości około 100 metrów. Kościół Mariacki obejmował jedną z czterech parafii w ówczesnym Szczecinie – obok kościoła Św. Jakuba, Św. Mikołaja oraz Świętych Piotra i Pawła. Ten ostatni kościół wznosił się poza murami miejskimi.

– W 1579 świątynia przeżyła pożar, w 1677 roku Kościół Mariacki został uszkodzony podczas oblężenia Szczecina przez Brandenburczyków – kula armatnia uderzyła w wieżę: spłonął dach i hełm wieży, a sklepienia naw runęły dodaje pasjonat – opowiada Jan Iwańczuk.

Kościół odbudowywano etapami do początku XVIII wieku. W 1693 roku otrzymał nowy ołtarz główny, z obrazem przedstawiającym Ukrzyżowanie. W 1709 roku wyposażenie wzbogaciło się o barokową ambonę i chrzcielnicę, zaś między 1768 a 1777 rokiem wykonano organy.

Najbardziej katastrofalny okazał się pożar z 1789 roku. Piorun uderzył w wieżę. Ocalałe elementy jego wyposażenia zostały wkrótce sprzedane. Pojawiły się co prawda pomysły umieszczenia w wieży obserwatorium astronomicznego, ale projekt upadł. Porzucony gmach wyburzono w latach 1829 – 1830.

Szkoła książęca

Po przyjęciu przez książąt pomorskich Reformacji, w budynkach należących do parafii powstało w październiku 1543 roku Pedagogium Książęce, czyli szkoła. Za czasów szwedzkich szkołę nazywano Gimnazjum Karolińskim (Regium Gymnasium Carolinum, 1667), a od kiedy Prusy zajęły miasto, Gimnazjum Akademickim (Gimnasium Academicum, 1716).

Pan Jan dotarł do szwedzkiego spisu katastralnego. Dzięki temu wiemy jak wyglądał jeden ze szkolnych obiektów. Budynek Audytorium mierzył 29 metrów długości 10,30 szerokości i wraz z dachem 16,50 m wysokości. Główne wejście od ulicy stanowił portal obramowany dwoma parami pilastrów, natomiast uczniowie wchodzili do sali wykładowej przez przedsionek (vestibulum) w skrzydle północnym krużganka. Według ilustracji z 1709 roku usytuowana w jego dolnej kondygnacji pięcioprzęsłowa sala wykładowa, zwana wówczas „wielkim audytorium”, miała 23 m długości, 8,60 szerokości i 4,50 wysokości. Sufit w całości był przesklepiony i podparty czterema pomalowanymi na brązowo filarami z pozłacanymi głowicami. Pośrodku w poprzek sali stało 8 stołów i ławki oraz katedra, a także czarna tablica. Na południowej ścianie widniały ścienne malowidła, a pod koniec XVII wieku wisiał jeszcze portret króla Karola XI, zastąpiony w drugiej połowie XVIII wieku portretami Fryderyka Wilhelma I i Fryderyka II, a potem aktualnych władców. Od strony zachodniej w ścianie umieszczone były cztery okna otwierane do wewnątrz.

Ogrzewana sala jadalna

Sala była ogrzewana przez stojący w narożniku po zachodniej stronie kaflowy piec, otoczony kratą i opalany w piwnicy Ekonomii. Służyła również za salę jadalną, a po wykładach jako pracownia naukowa. Nad salą wykładową mieściło się 10 pomieszczeń mieszkalnych o powierzchni ok. 4 m2 i wysokości do 3 metrów, z których 5 położonych było od strony Mariackiej, a 5 od strony Dziedzińca Wapiennego. Wejście do nich usytuowane było od strony północnego skrzydła krużganka.

Cmentarz przykościelny

Na dziedzińcu kościelnym mieściła się nekropolia. Na cmentarzu, według niektórych źródeł, książę Bogusław X posiadał dom, w którym zakończył życie 30 września 1523 roku, w południe. Znacznie bardziej bezceremonialnie z cmentarzem obeszli się okupanci w początkach XIX wieku.

– Po zajęciu miasta przez Francuzów na cmentarzu pasły się konie, a świątynia pełniła rolę magazynu – dodaje pan Jan.

W XIX wieku teren cmentarza, po usunięciu ostatnich nagrobków i obsadzeniu lipami, wszedł w skład Placu Mariackiego (Marienplatz, 1830), na którym w 1832 roku wybudowano gmach Gimnazjum Mariackiego, obecnego Liceum Ogólnokształcącego nr 9. O tym, że w tym miejscu wznosił się cmentarz świadczą też odkrycia pochówków z 2003 roku.

Co możemy obejrzeć do dzisiaj?

Gdy wjedziemy w uliczkę za IX LO, ujrzymy niewielki budynek. Budynek pod numerem 24 kryje w sobie pozostałości krużganka kolegiaty Mariackiej, pierwotnie składającego się z czterech skrzydeł, z których do czasów współczesnych zachowało się tylko wschodnie skrzydło, w tym w piwnicy i na parterze gotyckie mury.

– Jest to jedyna pozostałość po kolegiacie Mariackiej – mówi Jan Iwańczuk, pasjonat historii Szczecina. – Krużganek wzniesiony ok. 1330 r. usytuowany był po północnej stronie kościoła pw. Najświętszej Marii Panny. Pierwotnie składał się z czterech skrzydeł, z których pozostało tylko jedno. W jego podziemiach mieściła się krypta grzebalna, opróżniona w roku 1813. Piętro zajmowała biblioteka Gimnazjum, którą w 1781 r. przeniesiono do starej kaplicy Mariackiej przy kościele. W 1818 r. piętro przekształcono w gabinet przyrodniczy i matematyczny. Do dziś we wschodniej elewacji zachował się gotycki portal prowadzący niegdyś do kościoła, a we wnętrzu dwa sklepione pomieszczenia.