Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Muzeum na Wawelu ma 80 lat

Redakcja
Z tej okazji ks. Adam Karol Czartoryski przekazał muzeum XII-wieczną staurotekę. Na Wawelu był również Bogdan Zdrojewski, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Przeczytaj o tajemniczym czakramie na Wawelu


Bizantyjska stauroteka, podarowana muzeum wawelskiemu przez księcia Adama Karola Czartoryskiego, to jeden z kilkunastu ocalałych przedmiotów z historycznego Skarbca Koronnego i jedyny w Polsce zachowany przykład tego typu relikwiarzy Drzewa Krzyża Świętego.

Relikwiarz powstał zapewne w 2 połowie XII wieku, w kręgu kultury bizantyjskiej i należy do rzadkiego typu staurotek ikonowych. Na całym świecie zachowało się niewiele takich egzemplarzy, przechowywanych m.in. w Bazylice św. marka w Wenecji, Metropolitan Museum w Nowym Jorku i w petersburskim Ermitrażu.

Wielka wartość historyczna obiektu polega na jego związku ze Skarbcem Koronnym, który unicestwiony został podczas pruskiej grabieży insygniów koronnych, w 1795 roku.

Losy stauroteki

Po raz ostatni była wymieniona w inwentarzu Skarbca z roku 1792. O jej dziejach niewiele wiadomo. Uratowana przez Tadeusza Czackiego, ostatniego kustosza skarbca, została włączona do jego zbiorów w Porycku na Wołyniu w 1796. Następnie sprzedano ją lub podarowano księżnej Izabeli Czartoryskiej, a ta umieściła staurotekę w najstarszym polskim muzeum - w Świątyni Sybilli w Pulawach, gdzie jest odnotowana od roku 1815). Uważano ją za pamątkę po carze wasylu IV Szujskim i jego braciach, Dymitrze i Iwanie, wziętych do niewoli w Rosji w roku 1611 przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego (potwierdza do zapis Łukasza Gołebiowskiego w "Historycznym opisaniu Świątyni Sybilli w Puławach 1825".

Od roku 1964 relikwiarz, wypożyczony ze zbiorów Czartoryskich, jest eksponowany w Skarbcu Koronnym Zamku Królewskiego na Wawelu, a od dziś został oficjalnie włączony do zbiorów muzeum wawelskiego, jako akt darowizny księcia czartoryskiego.

80 lat Muzeum na Wawelu

Przekazanie relikwiarza odbyło się w 80-tą rocznicę powstania na Wawelu Państwowych Zbiorów Sztuki.*

W 1930 roku, w "Monitorze Polskim" ukazało się rozporządzenie Rady Ministrów, powołujące instytucję muzealną: Dyrekcję Państwowych Zbiorów Sztuki, których jednym z oddziałów stał się zamek wawelski. Tę datę przyjmujemy za oficjalny początek wawelskiego muzeum: Państwowych Zbiorów Sztuki, obecnie noszącego nazwę Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki. Historia zbiorów wawelskich i formowanie się muzeum są jednak znacznie odleglejsze, zaczynają się bowiem w roku 1882, kiedy to mistrz Jan Matejko ofiarował do muzeum, mającego powstać w królewskiej rezydencji, swój sławny obraz "Hołd pruski". Zbiory "wawelianów" zaczęto tworzyć przy okazji prac konserwatorskich prowadzonych w zamku od roku 1905, po opuszczeniu królewskiego wzgórza przez wojska austriackie. Szczególną wymowę miało ofiarowanie w roku 1919 przez "Zbrojownię" Dowództwa Wojska Polskiego w Krakowie broni zdobytej w Krakowie rok wcześniej na Austriakach. W ten sposób bowiem świadomie nawiązano do szacownej tradycji miejsca trofealnego, którym przez wieki był Wawel. Dla opieki nad tworzoną kolekcją muzealiów powołano kustoszy - Włodzimierza Antoniewicza (1917-1918), a po nim Aleksandra Borawskiego (1920-1921).

W okresie międzywojennym muzeum, podległe Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, kształtowało się w trudnych i niekorzystnych warunkach. Jego działalność była warunkowana uznaniem zamku za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej i rezydencję głowy państwa. Muzeum miało zbiory, ale zamek był administrowany przez Kancelarię Cywilną Prezydenta Rzeczypospolitej. Prowadziło to do licznych konfliktów. Warto przypomnieć, że Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu w okresie międzywojennym zatrudniały tylko jednego pracownika - kustosza odpowiedzialnego za zabytki ruchome, któremu przyszło się zmagać z zakusami podporządkowania muzeum instytucji konserwatorskiej - Kierownictwu Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu, na której czele stał Adolf Szyszko-Bohusz. Za wielki sukces kustoszy wawelskich należy uznać owocne starania o zakup muzealiów, dary i depozyty, a także zorganizowanie jednej z największych ówczesnych wystaw czasowych - ekspozycji poświęconej 250. rocznicy bitwy pod Wiedniem, przypadającej w roku 1933.

Rozwój muzeum był możliwy dzięki ogromnemu zaangażowaniu i ofiarności polskiego społeczeństwa, świadomego niezwykłego historycznego i artystycznego znaczenia Wzgórza Wawelskiego. Świadczą o tym trwale cegiełki w murze obok drogi prowadzącej na Wawel i brązowe tablice przy wejściu do zamkowych ekspozycji, upamiętniające wielkich ofiarodawców dzieł sztuki. Zasadniczy trzon zbiorów stanowiły dzieła sztuki i pamiątki historyczne rewindykowane z Rosji po traktacie ryskim w roku 1921, w tym słynne arrasy króla Zygmunta Augusta i Szczerbiec, koronacyjny miecz królów polskich. Do roku 1939 inwentarz muzealny objął prawie 2000 pozycji.

Działalność muzeum przerwał wybuch drugiej wojny światowej. Dzięki przezorności i bezgranicznemu oddaniu wawelskich pracowników spowodowane przez niemieckich okupantów straty były stosunkowo niewielkie. We wrześniu 1939 roku najcenniejsze muzealia wywieziono z Wawelu i po dramatycznej podróży, przez Europę, złożono ostatecznie na przechowanie w Kanadzie, skąd powróciły na Wawel w roku 1959 i 1961.

Po wojnie w miejsce dawnego Oddziału Wawelskiego Państwowych Zbiorów Sztuki powołano instytucję pod nazwą Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu. Nastąpiło to 1 maja 1945 roku. Muzeum stało się wyłącznym gospodarzem Zamku Królewskiego, który przestał pełnić funkcje reprezentacyjnego gmachu państwowego. Wkrótce zakończono, rozpoczęte jeszcze na początku wieku XX, prace restauracyjne i przystąpiono do tworzenia nowoczesnej placówki muzealnej o stałych ekspozycjach, z pracowniami konserwatorskimi, rozwijającej działalność naukową i edukacyjną.

W dniach jubileuszowych z wdzięcznością wspominamy naszych poprzedników, których praca i oddanie przez lata budowały wawelskie muzeum, a zwłaszcza kustoszy, wybitnych historyków sztuki, kierujących instytucją: Mariana Morelowskiego (1926-1929), Stanisława Świerza-Zaleskiego (1930-1939), Tadeusza Mańkowskiego (1945-1951) i Jerzego Szablowskiego (1952-1989). Każdemu z nich Wawel zawdzięcza bardzo wiele. Nie do przecenienia jest rola Mariana Morelowskiego w odnalezieniu i odzyskaniu z Rosji zrabowanych dzieł sztuki i pamiątek narodowych, w tym arrasów, największego skarbu wawelskiego muzeum. Stanisław Świerz-Zaleski miał zasługi w ich ocaleniu przed niemieckim okupantem, a Jerzemu Szablowskiemu przyszło stoczyć, uwieńczoną sukcesem, batalię o zachowanie wawelskich dzieł po ich powrocie z Kanady do Polski.

Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki jest dziś muzeum o ugruntowanej pozycji w kraju i za granicą. Pracuje w nim 345 osób o bardzo różnych, wysokich kwalifikacjach. Kolekcje tworzy ponad 30 tys. muzealiów - dzieł sztuki, pamiątek historycznych i archeologicznych. Dorobkiem kilku pokoleń wawelskich muzealników jest sześć stałych ekspozycji w zamku (Reprezentacyjne Komnaty Królewskie, Prywatne Apartamenty Królewskie, Skarbiec Koronny i Zbrojownia, Sztuka Wschodu, Wawel Zaginiony), wystawy w dwóch oddziałach - w zamku w Pieskowej Skale i dworze w Stryszowie, wreszcie wystawy czasowe. Ogłaszane są drukiem liczne wydawnictwa - katalogi zbiorów i wystaw, czasopisma, prace naukowe z różnych dziedzin i publikacje popularnonaukowe. Rozwijana jest działalność popularyzatorska i edukacyjna. W planach mamy nowe, stałe wystawy i kolejne ważne i piękne publikacje.

Przemiany ustrojowe i objęcie dyrekcji Zamku Królewskiego przez prof. Jana Ostrowskiego w roku 1989 rozpoczęły nowy okres w historii wawelskiego muzeum. Unowocześnienie struktury, wprowadzenie komputeryzacji muzeum, a przede wszystkim opracowanie wieloletniego planu konserwatorskiego dla Wzgórza Wawelskiego i jego konsekwentna realizacja stały się programem na lata przełomu wieków. Liczne opinie, napływające z kraju i z zagranicy, upewniają nas w słuszności wytyczonego kierunku działań i są powodem satysfakcji. W najgłębszym przekonaniu działamy bowiem pro publico bono.

*autorem tekstu o historii Muzeum na Wawelu jest Jerzy T. Petrus, wicedyrektor Zamku Królewskiego.


Inne wydarzenia na Wawelu:

Obchody 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem

Ewangelistarz: nowy skarb Wawelu
Zapomniana "Bitwa pod Grunwaldem" na Wawelu
Skarbiec Katedry Wileńskiej na Wawelu



Wydarzy się: Kino | Koncerty | Teatr | Sport | Wystawy | Imprezy | Kabaret | Festiwal
emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Filip Chajzer o MBTM

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na krakow.naszemiasto.pl Nasze Miasto