750 lat Kcyni

Położenie i historia

Gmina Kcynia stanowi integralną część historycznego regionu Pałuki w północno-wschodniej części Wielkopolski.  Administracyjnie należy do województwa kujawsko-pomorskiego. Jest jedną z największych pod względem powierzchni gmin województwa i zajmuje obszar 29 702 ha. Obecnie zamieszkuje ją niespełna 14.000 osób.  Obszar gminy wchodził w skład państwa pierwszych Piastów, a sama historia Kcyni liczy przeszło tysiąc lat. Najstarsze ślady osadnictwa znaleziono w obrębie dzisiejszego miasta z lat 4500 p.n.e. - 1800 p.n.e. O tym, że z dawien dawna w naszej okolicy zamieszkiwali ludzie, dowodzi choćby fakt odkrycia w miejscowości Iwno koło Kcyni pozostałości lokalnej kultury zwanej od miejsca odkrycia w fachowym piśmiennictwie archeologicznym - iwieńską, a będącą odmianą kultury unietyckiej. Gmina Kcynia, która jest gminą wiejsko-miejską, ma charakter typowo rolniczy. W ostatnich latach zmienia swoje oblicze. Ma to związek z możliwościami, jakie dają środki unijne. Dzięki nim udaje się realizować wiele infrastrukturalnych i drogowych inwestycji.

Kcynia - miasto z 750-letnią historią

Wyjątkowo malownicze położenie samego miasta Kcynia na wzgórzu morenowym (136 m n.p.m.) sprawia, że jest ono widoczne z odległości wielu kilometrów.  Wjeżdżając do miasta ma się wrażenie, iż znajdujemy się w średniowiecznym grodzie. Legendy podają, że nazwa miasta przyjęta została od kotwicy, którą znaleziono w pobliżu położonej nad wielkimi wodami prehistorycznej osady.  Ostatnio przyjmuje się hipotezę o pochodzeniu tej nazwy od staropolskiego słowa ,,kca”, które oznaczało wówczas budowlę z drewna. Stąd można przypuszczać, iż nazwa miasta ma związek z konstrukcją drewnianą, grodem na wzgórzu.

Prawa miejskie Kcyni nadał 29 czerwca 1262 r. książę kaliski Bolesław Pobożny.  Prawo do zorganizowania miasta na terenie istniejącego grodu, za wierną służbę, uzyskali od księcia mężowie Ryner i Jan. W dokumencie podkreślono, iż Kcynia uzyskała te same prawa, co wcześniej lokowane Gniezno i Poznań.

Jubileusz 750-lecia nadania praw miejskich Kcyni

Rok 2012 został ustanowiony Uchwałą  Nr XIII/105/2011 Rady Miejskiej w Kcyni - Rokiem Obchodów Jubileuszu 750-lecia Nadania Praw Miejskich Miastu Kcynia. W związku z tym przez cały rok realizowane są inicjatywy i przedsięwzięcia mające na celu uświetnienie tego zaszczytnego jubileuszu. Kulminacja tych wydarzeń będzie miała miejsce w maju i czerwcu. Poniżej prezentujemy kalendarz wydarzeń.

Wśród zaplanowanych przedsięwzięć, jest m.in. średniowieczne widowisko historyczne - 22 czerwca wraz z jarmarkiem i koncertem muzyki dawnej, festyn rekreacyjny z gwiazdą wieczoru - zespołem LESZCZE - 23 czerwca oraz koncert muzyki elektronicznej Roberta Kanaana wraz pokazem laserów i sztucznych ogni - 29 czerwca. W tym też to historycznym dniu odsłonięta zostanie pamiątkowa tablica na budynku Urzędu Miejskiego w Kcyni. Obchodom jubileuszu, poza inicjatywami kulturalno-społeczno-sportowymi, towarzyszą też inne przedsięwzięcia. Zaliczyć można do nich m.in. emisję 1 stycznia 2012 r. drugiego bonu miejskiego „12 Kcyń”. Awers kcyńskiego banknotu sygnowany herbem miasta i podpisem burmistrza Piotra Hemmerlinga przedstawia historyczne pieczęcie księcia Bolesława Pobożnego, który w czerwcu 1262 r. wystawił przywilej lokacyjny. Na rewersie widnieje wizerunek księcia oraz  rękojeść i fragment głowni „Szczerbca” – miecza koronacyjnego królów Polski. 22 czerwca do obiegu wejdzie też drugi kcyński dukat o nazwie „750 kcynek”.

W swojej numizmatycznej tradycji Kcynia ma także wyemitowanego w 2008 r. dukata „4 Kcynie”, którego motywem kolekcjonerskim było 600-lecie sporządzenia pierwszego rękopiśmiennego zapisu „Bogurodzicy”. Ok. 1408 r. Maciej z Grochowa, wikariusz z Kcyni, zapisał tekst pieśni na karcie przyklejonej na wewnętrznej stronie okładki książki z łacińskimi kazaniami. Wyklejka ta przechowywana jest obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej. Kopie „Bogurodzicy” można oglądać w kcyńskim domu kultury.

1 maja 2009 r. w 5. rocznicę wstąpienia Polski do Unii Europejskiej wyemitowano zaś bon miejski „10 Eurokcyń”.  Głównym motywem kolekcjonerskiego bonu miejskiego Kcyni była postać prof. Jana Czochralskiego (1885-1953), pochodzącego z Kcyni światowej sławy naukowca. 

Warto zobaczyć

W samym mieście znajduje się kilka miejsc wartych obejrzenia. Do najważniejszych należy kościół poklasztorny pw. WNMP. Kościół został wzniesiony w stylu barokowo – klasycystycznym w końcu XVIII w Urzeka swym pięknem, harmonią wnętrza. Tynki wykonane niezwykle pracochłonną techniką sgraffito. W kościele tym znajduje się pochodzący z XV cudowny wizerunek Ukrzyżowanego Pana Jezusa. Łaskami słynący Krzyż od wieków cieszy się głęboką czcią mieszkańców Kcyni, jak i przybywających pielgrzymów. Ze względu na ten kult przy klasztorze powstała Kalwaria, którą wraz z klasztorem odbudowali karmelici po pożarze, jaki strawił miasto 1775 r. Kalwaria, zbudowana w kształcie litery „L”, przylega do świątyni tworząc wirydarz.  Polichromia została wykonana w stylu klasycystycznym na początku XIX w.  Jej autorem jest prawdopodobnie Antoni Smuglewicz. W 2012 r. przypada też 400. rocznica sprowadzenia do Kcyni zakonu oo. Karmelitów.

W Kcyni znajduje się także drugi kościół – wybudowany w 1631 r. na miejscu starszego, drewnianego, późnogotycki kościół pw. św. Michała Archanioła. Kościół farny wzniesiony został w tradycjach późnogotyckich. Sklepienie nawy ma kształt krzyżowy, a zakrystii kolebkowy. Okna nawy łukowe, półkoliste, ozdobione są witrażami, które obrazują życie Najświętszej Marii Panny wg projektu Stanisława Klawittera o. Efrema, który został zrealizowany w latach 1988-1989 przez Annę i Antoniego Branieckich. Wnętrze świątyni stwarza wrażenie duchowej pełni, a blasku nadają  witraże. Sześć z nich zaprojektował urodzony w Kcyni o. Efrem, Stanisław Klawiter. Jego dzieło przenika franciszkańska prostota i piękno.
Ciekawym pod względem swojej historii oraz architektury jest budynek Seminarium Nauczycielskiego, w  którym aktualnie znajduje się Zakład Poprawczy.

Malowniczo położony jest również dworek tzw. „Wójtostwo” mieszczący się w parku przy ul. Libelta. Swoją siedzibę w nim ma Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury im. Klary Prillowej oraz Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna. Można w nim podziwiać efekty pracy twórców ludowych,  regionalny strój pałucki oraz kopię Bogurodzicy, którą najprawdopodobniej ok. 1408 r. zapisał na tylnej wyklejce zbioru kazań łacińskich wikary z Kcyni Maciej z Grochowa.

Gmina Kcynia kusi bogactwem widoków pełnych malowniczych zakątków i urokliwych zabytków. Urokiem dawnej ziemiańskiej przeszłości zachwycają pałace i dwory okolone parkami. W gminie jest ich kilkanaście. Przykładem jest m.in. zespół pałacowo-dworski w Chwaliszewie, pałac w Rozpętku oraz zespół pałacowo-dworski w Grocholinie.

Dom o konstrukcji szachulcowej (fot: Małgorzata Staszak)

Ciekawe położenie gminy, obfitość kompleksów leśnych, bogata przeszłość  historyczna miasta, zabytki oraz bogactwo świata zwierzęcego i runa leśnego (występują tu licznie sarny, dziki, jelenie, bobry) zachęcają gości do łowiectwa, agroturystyki i wypoczynku w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Nawet najmniejsza wieś gminy Kcynia, ma w sobie coś niezwykłego. Liczne są domy o konstrukcji szachulcowo-drewnianej i glinianej (Mieczkowo, Ludwikowo, Weronika), pomniki przyrody (rezerwat przyrody w Grocholinie, głaz narzutowy w Gromadnie), schrony obronne konstrukcji żelbetonowej z okresu II wojny światowej (Dobieszewo), miejsca pamięci narodowej stanowiące dowód ważnych wydarzeń historycznych.
Turystykę – piszą, rowerową, kajakową i wyjazdową górską promuje Klub Turystów Górskich im. K. Bachledy przy Zakładzie Poprawczym w Kcyni. Wyjazdom przewodzi Jacek Maćkowski, dzięki któremu promowane są nie tylko walory przyrodnicze naszej gminy, ale również sama gmina.  Działalność Klubu to niezapomniane wyprawy kajakiem po m.in. rzece Kcyninka, Gąsawka, Orla, jak również wycieczki rowerowe w zakątki gminy oraz wyprawy górskie.

Zespół Regionalny "Pałuki" i Orkiestra Dęta OSP Kcynia

Gmina Kcynia  stanowiąc część regionu Pałuki jest nadal miejscem kultywowania silnych tradycji kultury pałuckiej, czego wyrazem jest ponad 55-letnia działalność Zespołu Regionalnego „Pałuki” czy twórców ludowych m.in. Klary Prillowej, Stefana Boguszyńskiego, Piotra Wolińskiego, Marii Kwiatkowskiej.

Powstał w 1956 r. przez 55 lat istnienia kultywuje kulturę regionu którego nazwę nosi. U podstawy tego sukcesu leży przede wszystkim niezwykły charakter zespołu - grupy "autentycznej", w prostej linii wywodzącej się z dawnego, tradycyjnego folkloru Pałuk. Zespół prezentuje jeszcze "klasyczny" już "stary repertuar" melodii, pieśni i tańca pałuckich i nie wprowadzając do nich żadnych stylizacji. To sprawia, że jest on zapraszany na najważniejsze imprezy folklorystyczne w kraju. W  2006 r. zespół otrzymał Medal O. Kolberga - "Za zasługi dla kultury ludowej" - przyznany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierza Ujazdowskiego.

Ponad 40 lat działa strażacka orkiestra dęta aktualnie prowadzona przez kapelmistrza Orlina Bebenowa. Została założona z inicjatywy Zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej w Kcyni 10 września 1969 r. Orkiestra występuje na festiwalach i koncertach zarówno w kraju, jak i za granicą. Tradycją stał się także organizowany w Kcyni Festiwal Orkiestr Dętych „Orzeł Biały”.

Sławni kcynianie - prof. Jan Czochralski "praojciec elektroniki"

Kcynię sławią znakomite osobistości. Wśród nich jest prof. Jan Czochralski, który opracował metodę otrzymywania monokryształów zwaną później „metodą Czochralskiego”. Odkrycie tego kcynianina, przez wielu nazywanego „praojcem elektroniki”, dało ogromne możliwości rozwoju wielu dziedzin przemysłu. 19 sierpnia 2016 r. przypadnie jubileusz 100-lecia odkrycia tej metody.

Znana postacią jest także bł. Maria Karłowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej, Stanisław Klawitter oj. Efrem, znany w świecie artysta, malarz, rzeźbiarz i grafik czy  Klara Prillowa, artystka, animatorka życia kulturalnego, założycielka Zespołu Regionalnego „Pałuki”.

Kontakt:
Gmina Kcynia
Rynek 23
89-240 Kcynia
www.kcynia.pl
tel. 52 589 37 20, fax. 52 589 37 22